چک برگشتی چیست و چه عواقبی دارد؟
فهرست مطالب
چک، یکی از اسناد تجاری پراستفاده محسوب می‌شود که نقش مهمی در گردش مالی میان اشخاص و شرکت‌ها دارد. در صورت صدور چک، صادرکننده مکلف است مبلغ مندرج در آن را در تاریخ سررسید پرداخت کند. اما گاه، موجودی حساب برای پرداخت کافی نیست یا موانع دیگری در وصول مبلغ وجود دارد و در نتیجه، چک برگشتی رخ می‌دهد. این اتفاق، آثار مختلف حقوقی و کیفری به دنبال دارد و ممکن است از مسدودی حساب بانکی تا ممنوعیت‌ها و حبس را در پی داشته باشد. در ادامه، ضمن بیان مفهوم چک برگشتی و دلایل آن، به مهم‌ترین مقررات مربوط به جرم چک برگشتی، مجازات‌ها، رفع سوء اثر و سایر نکات مرتبط با چک صیادی پرداخته خواهد شد.
چک برگشتی چیست؟
بر اساس قوانین صدور چک، صادرکننده باید در تاریخ درج‌شده روی سند، به اندازه مبلغ ذکرشده در حساب بانکی وجه داشته باشد تا دارنده چک بتواند آن را وصول کند. اگر حساب خالی باشد یا موجودی کافی نباشد، بانک با درخواست کتبی دارنده چک و ارائه مدارک وی، گواهی عدم پرداخت صادر می‌کند و چک برگشت می‌خورد.
در گذشته، افراد از دسته‌چک‌های قدیمی استفاده می‌کردند که پراکندگی و بدحسابی‌های مختلف، مشکلات فراوانی ایجاد می‌کرد. برای ساماندهی این شرایط، چک‌های صیادی با رنگ بنفش و به‌صورت یکپارچه طراحی شد تا روند صدور و استعلام سابقه چک‌ها آسان‌تر باشد.
دلایلی که موجب برگشت خوردن چک می‌شود
- عدم وجود یا کافی نبودن موجودی حساب: اگر مبلغ چک از موجودی حساب بیشتر باشد، بانک از پرداخت آن خودداری می‌کند.
- بسته یا مسدود بودن حساب بانکی: ممکن است حساب صادرکننده بسته شده باشد یا به حکم مراجع قضایی مسدود شده باشد.
- تطابق نداشتن امضا یا قلم‌خوردگی: هرگونه مغایرت در امضا یا دستکاری غیرمجاز اطلاعات چک، می‌تواند علت عدم پرداخت شود.
- دستور عدم پرداخت: اگر صادرکننده، پیش از سررسید، دستور قانونی یا قضایی مبنی بر عدم پرداخت داده باشد، بانک وجه چک را پرداخت نمی‌کند.
- سایر موارد: نقص‌های ظاهری، عدم احراز هویت و مواردی از این دست هم می‌تواند موجب برگشت چک شود.
مجازات چک برگشتی چیست؟
در قوانین مختلف، برای چک برگشتی، مجازات‌های متنوعی پیش‌بینی شده است. مطابق ماده 7 قانون صدور چک، اگر چک برگشتی بلامحل باشد و جنبه کیفری پیدا کند، برحسب مبلغ چک، مجازات حبس برای صادرکننده تعیین می‌گردد. با این حال، در قوانین جدید، برای مبالغ کمتر، مجازات حبس به‌صورت جایگزین اجرا می‌شود یا ممکن است مجازات تقلیل یابد. به‌طور کلی:
- چک یک تا پنج میلیون تومان: از سه ماه تا شش ماه حبس تعیین می‌شود.
- چک بیش از پنج میلیون تومان: از شش ماه تا یک سال حبس در نظر گرفته می‌شود و در برخی مقررات قدیمی تا دو سال نیز مطرح بود که با اصلاحات جدید، کاهش پیدا کرده است.
همچنین در صورت‌های خاص، ممنوعیت از داشتن دسته‌چک، ممنوعیت افتتاح حساب جدید و محدودیت در دریافت تسهیلات بانکی از دیگر مجازات‌های جانبی چک برگشتی به شمار می‌رود.
تکلیف چک‌های برگشتی قدیمی
بر اساس قوانین فعلی، اگر چک برگشتی شما مربوط به گذشته باشد، تا پنج سال فرصت دارید برای وصول چک و شکایت قانونی اقدام کنید. در غیر این صورت، امکان طرح شکایت کیفری از بین می‌رود. البته، اقدامات حقوقی یا ثبتی همچنان می‌تواند مدنظر قرار گیرد. همچنین در قانون چک برگشتی جدید، اگر سه سال از تاریخ صدور گواهینامه عدم پرداخت گذشته باشد و دعوای حقوقی یا کیفری برای آن طرح نشده باشد، بانک می‌تواند نسبت به رفع سوء اثر آن اقدام نماید.
مسدودی حساب چک برگشتی چیست؟
اگر مبلغ چک در حساب صادرکننده موجود نباشد، بانک، پس از صدور گواهی عدم پرداخت، مراتب را در سامانه بانک مرکزی ثبت می‌کند. به این ترتیب، تمام بانک‌ها مکلف می‌شوند حساب‌های صادرکننده را به میزان مبلغ کسری مسدود کنند.
رفع مسدودی حساب چک برگشتی
برای رفع مسدودی، باید سوءِ اثر چک از بین برود. راهکارهای رفع سوءِ اثر عبارت است از:
- واریز کسر مبلغ چک به حساب جاری و مسدود کردن آن به مدت یک سال؛
- ارائه لاشه چک برگشتی به بانک؛
- ارائه رضایت‌نامه رسمی دارنده چک؛
- نامه مرجع قضایی یا ثبتی مبنی بر ختم عملیات اجرایی؛
- صدور حکم برائت ذمه از سوی دادگاه؛
- سپری‌شدن سه سال از صدور گواهینامه عدم پرداخت بدون طرح دعوای حقوقی یا کیفری.
حکم جلب چک برگشتی و مدت اعتبار آن
اگر چک بلامحل باشد و دارنده چک در مهلت‌های مقرر قانونی، شکایت کیفری را ثبت کند، دادگاه می‌تواند در صورت اثبات جرم چک برگشتی، حکم جلب صادرکننده چک را صادر نماید. حکم جلب در دو نوع عادی و سیار قابل صدور است.
- در حکم جلب عادی، مکان فرد بدهکار مشخص بوده و توسط پلیس همان محل، دستگیری انجام می‌شود.
- در حکم جلب سیار، مکان فرد مشخص نیست و همه کلانتری‌ها موظف به اقدام برای دستگیری هستند.
هر حکم جلب، مدت اعتبار محدودی دارد و پس از انقضا، باید تمدید شود.
هزینه دادرسی چک برگشتی
جهت شکایت از چک برگشتی، فرد باید هزینه دادرسی را پرداخت کند. این هزینه، برای مبالغ تا بیست میلیون تومان، دو نیم درصد و برای مبالغ بالاتر، سه و نیم درصد از مبلغ خواسته است. در نهایت اگر صادرکننده چک محکوم شود، او مکلف به پرداخت هزینه دادرسی خواهد بود.
رفع سوء اثر چک برگشتی چیست؟
وقتی چکی برگشت می‌خورد، در سوابق بانکی صادرکننده ثبت شده و اعتبار او را در دریافت تسهیلات، دسته چک جدید یا حتی افتتاح حساب تحت تأثیر قرار می‌دهد. رفع سوء اثر چک برگشتی یعنی برداشتن سابقه منفی از سیستم بانکی. این کار با واریز مبلغ کسری، ارائه لاشه چک یا رضایت‌نامه محضری و دیگر راهکارهای قانونی امکان‌پذیر است.
رفع سوء اثر چک بعد از سه سال
طبق قانون جدید، اگر سه سال از تاریخ صدور گواهی عدم پرداخت گذشته باشد و دارنده چک شکایت نکرده باشد، بانک می‌تواند سوءِ اثر را رفع کند.
رفع سوء اثر چک بدون لاشه
اگر دارنده چک لاشه چک را گم کرده باشد اما صادرکننده مبلغ را پرداخت کرده باشد، می‌توان با اخذ رضایت‌نامه محضری دارنده چک و ارائه به بانک یا حکم قضایی، نسبت به رفع سوء اثر اقدام نمود.
هرگاه چکی برگشت بخورد، ارزشش به عنوان سند تجاری از بین می‌رود و تنها به‌عنوان لاشه در نظر گرفته می‌شود. اگر صادرکننده بابت بدهی یا مشکل مربوطه، با دارنده چک توافق کند و اقدامات لازم انجام شود، باید لاشه چک را از دارنده پس بگیرد و به بانک تحویل دهد. این اقدام، استرداد لاشه چک برگشتی نام دارد و نشان‌دهنده مختوم شدن پرونده چک است.
قوانین جدید چک برگشتی چیست؟
قانون جدید چک برگشتی صیادی، با هدف ساماندهی و یکپارچه‌سازی چک‌ها و کاهش صدور چک بلامحل، اجرایی شده است. از جمله مقررات مهم می‌توان به موارد زیر اشاره کرد:
- ثبت اطلاعات در سامانه صیاد: برای هر چک باید اطلاعات آن در سامانه ثبت شود؛ در غیر این صورت، بانک از برگشت زدن چک یا پرداخت وجه خودداری می‌کند.
- ممنوعیت برخی خدمات بانکی: در صورت برگشت چک، بانک و موسسات اعتباری نمی‌توانند برای فرد حساب جدید افتتاح کنند یا کارت بانکی‌اش را تمدید نمایند.
- پیگیری سریع‌تر: در قانون جدید، دارندگان چک زودتر قادر به دریافت اجراییه یا مطالبه وجه خود هستند.
مراحل قانونی چک برگشتی چیست؟
- مراجعه به بانک: دارنده ابتدا به بانک مراجعه می‌کند و در صورت عدم پرداخت، گواهی عدم پرداخت دریافت می‌کند.
- ثبت شکایت کیفری یا حقوقی: دارنده برحسب شرایط چک (حال بودن، وعده‌دار نبودن، ثبت‌شده در سامانه و غیره) در مهلت شش‌ماهه می‌تواند شکایت کیفری کند یا به شکل حقوقی اقدام نماید.
- مراجعه به مراجع صلاحیت‌دار:
- برای مبالغ زیر بیست میلیون تومان، شورای حل اختلاف صلاحیت دارد.
- برای مبالغ بالاتر، رسیدگی در دادگاه عمومی حقوقی انجام می‌شود.
- صدور رأی و اجرای حکم: اگر حکم محکومیت صادرکننده صادر شود و او پرداخت نکند، امکان توقیف اموال یا صدور حکم جلب وجود دارد.
- چک بلامحل کیفری: اگر چک حال و غیرمشروط باشد و در مدت شش ماه از تاریخ سررسید، برگشت بخورد و در شش ماه بعد از برگشت، شکایت صورت گیرد، صادرکننده ممکن است با حبس روبه‌رو شود.
- چک برگشتی حقوقی: شامل چک‌هایی است که شرایط کیفری را ندارند یا دارنده در مهلت مقرر شکایت نکرده است. در این حالت، دادگاه فرد را به پرداخت وجه چک و خسارت تأخیر تادیه محکوم می‌کند. حبس زمانی اعمال می‌شود که محکوم علیه، از پرداخت بدهی امتناع کند و خواهان، تقاضای حبس او را بنماید.
حکم توقیف اموال برای چک برگشتی
اگر طلبکار، رأی قطعی مبنی بر محکومیت صادرکننده داشته باشد، می‌تواند از طریق اجرای احکام دادگستری، درخواست توقیف اموال صادرکننده را بدهد. اموال توقیف‌شده، تا زمان وصول مطالبات یا اجرای حکم در امانت باقی می‌ماند.
درخواست اعسار چک برگشتی
اگر صادرکننده توان پرداخت یکجای بدهی را نداشته باشد، می‌تواند درخواست اعسار کند. در صورت پذیرش اعسار، پرداخت بدهی به شکل اقساط انجام می‌گیرد و تا زمان تعیین‌شده از سوی دادگاه، او از حبس معاف می‌شود.
تکلیف چک برگشتی متوفی
اگر شخصی که چکی صادر کرده، پیش از وصول آن فوت کند و موجودی حساب کافی نباشد، در صورت وجود اموال از متوفی، ورثه مکلف به پرداخت وجه چک از ماترک هستند. اگر اموالی یافت نشود، ورثه تکلیفی در پرداخت آن ندارند.
آموزش ثبت چک در نرم‌افزار حسابداری شرکتی
در نرم‌افزارهای حسابداری شرکتی یا ، معمولاً برای ثبت چک‌های دریافت‌شده از مشتری، فرمی با عنوان «رسید دریافت» و برای ثبت چک‌های پرداختی، فرمی با نام «رسید پرداخت» وجود دارد. پس از واردکردن اطلاعات اولیه، در منوی مربوط به عملیات چک، گزینه‌های «وصول» یا «برگشت» انتخاب می‌شود و اطلاعات تکمیلی در فرم درج خواهد شد تا چک به‌درستی در سیستم خزانه‌داری ثبت شود.
مدت زمان لازم برای حکم جلب و پیگیری چک برگشتی
گرفتن حکم جلب چک برگشتی صیادی، فرآیندی است که زمان مشخصی ندارد و به شواهد، مدارک، حجم پرونده‌های قضایی و رویه دادگاه بستگی دارد. گاه ممکن است صدور حکم جلب در چند ماه انجام شود و در صورت بی‌اطلاعی یا پیچیدگی پرونده، طولانی‌تر خواهد شد.
- اگر چک برگشت بخورد، حساب فوراً مسدود می‌شود؟
بانک در قانون جدید، ۲۴ ساعت به صادرکننده فرصت می‌دهد حسابش را شارژ کند؛ در غیر این صورت، حساب‌ها تا میزان مبلغ چک مسدود خواهد شد. - هزینه دادرسی چک برگشتی بر عهده چه کسی است؟
این هزینه ابتدا توسط دارنده چک پرداخت می‌شود؛ اما در صورت محکومیت صادرکننده، او موظف به پرداخت آن است. - آیا چک برگشتی باعث ممنوع الخروجی می‌شود؟
در صورتی‌که شرایط قانونی ممنوع‌الخروجی فراهم باشد، دارنده چک می‌تواند تقاضای ممنوع‌الخروجی صادرکننده را تا شش ماه داشته باشد و در صورت پرداخت نشدن بدهی، مجدد آن را تمدید کند. - چک ثبت‌نشده در سامانه صیاد قابل برگشت زدن است؟
طبق قانون جدید، بانک‌ها از ارائه گواهی عدم پرداخت برای چک ثبت‌نشده معذورند. دارنده باید صرفاً از طریق مراجع قضایی برای مطالبه وجه چک اقدام نماید. - افتتاح حساب بانکی با داشتن چک برگشتی ممکن است؟
خیر. تا سه سال پس از کیفرخواست یا تا زمان رفع سوء اثر، افتتاح حساب جدید یا تمدید کارت بانکی ممنوع خواهد بود. - مرور زمان شکایت کیفری چک برگشتی چگونه است؟
دارنده باید ظرف شش ماه از تاریخ صدور یا سررسید چک برای برگشت زدن اقدام کند و حداکثر تا شش ماه پس از آن شکایت کیفری نماید. پس از گذشت این مدت، تنها امکان شکایت حقوقی باقی می‌ماند.
چک برگشتی در صورتی رخ می‌دهد که موجودی حساب یا شرایط پرداخت وجه چک در زمان سررسید میسر نباشد. این امر، با توجه به قوانین جدید، تبعات مختلفی دارد و ممکن است منجر به ممنوعیت افتتاح حساب، توقف ارائه تسهیلات بانکی، صدور حکم جلب، ممنوع‌الخروجی و حتی حبس برای صادرکننده شود.
همچنین، در کنارجرم چک برگشتی که گاهی منجر به مجازات کیفری حبس می‌گردد، رویکردهای حقوقی نظیر توقیف اموال، درخواست اعسار یا دریافت خسارت تأخیر تادیه، از دیگر راه‌های وصول طلب به شمار می‌رود. ثبت چک در سامانه صیاد، برگشت زدن به‌موقع، آگاهی از مهلت‌های شکایت و رعایت ضوابط قانون چک برگشتی، از مهم‌ترین اقداماتی است که دارنده و صادرکننده باید به آن توجه کنند تا از تبعات سنگین یا طولانی‌مدت در امان بمانند.
دیدگاهتان را بنویسید