استاندارد حسابداری شماره ۳۶ (ارائه ابزارهای مالی)
استاندارد حسابداری شماره 36 چارچوبی دقیق برای ارائه ابزارهای مالی در صورتهای مالی است؛ چارچوبی که تعیین میکند هر ابزار، از نگاه ناشر، بدهی مالی است یا ابزار مالکانه و چه زمانی تهاتر داراییهای مالی و بدهیهای مالی مجاز است. نتیجه اجرای منسجم این استاندارد، صورتهای مالی شفاف و یکدست است که کاربران بتوانند جایگاه هر ابزار را بیابهام تشخیص دهند.
و با هدف ارائه شاخصها و اصول طبقهبندی ابزارهای مالی، یکی از مهمترین الزامات حسابداری برای واحدهای تجاری محسوب میشود. در این استاندارد، مفاهیمی همچون طبقهبندی ابزارهای مالی بهعنوان داراییهای مالی، بدهیهای مالی و ابزارهای مالکانه و همچنین شرایط تهاتر داراییها و بدهیهای مالی بهطور جامع مورد بحث قرار گرفته است.
هدف استاندارد حسابداری شماره 36
هدف این استاندارد، تعیین اصول ارائه ابزارهای مالی بهعنوان بدهی یا حقوق مالکانه و تبیین قواعد تهاتر است. دامنه هدف شامل: طبقهبندی از دید ناشر به داراییهای مالی، بدهیهای مالی و ابزارهای مالکانه؛ تفکیک درآمد و هزینه مالی؛ انعکاس سود تقسیمی و سودها و زیانهای مربوط؛ و تعیین شرایط تهاتر یا عدمتهاتر میشود. این اصول، مکمل قواعد شناخت و اندازهگیری و نیز افشا طبق استاندارد 37 است.
دامنه کاربرد استاندارد حسابداری شماره 36
دامنه کاربرد این استاندارد شامل تمامی واحدهای تجاری است، به استثنای موارد زیر :
1️⃣ منافع در واحدهای تجاری فرعی، وابسته و مشارکتهای خاص که بر اساس استانداردهای حسابداری مرتبط دیگر محاسبه میشوند.
2️⃣ حقوق و تعهدات مربوط به طرحهای مزایای کارکنان.
3️⃣ قراردادهای بیمهای.
4️⃣ ابزارهایی که ویژگی مشارکت اختیاری دارند.
استانداردهای حسابداری شماره 36 همچنین برای قراردادهایی که شامل خرید یا فروش اقلام غیرمالی بهصورت خالص از طریق نقد یا ابزارهای مالی هستند، به کار میرود.
واژه نامه ی استاندارد حسابداری 36
1️⃣ ابزار مالی : هر قراردادی که برای یک طرف دارایی مالی و برای طرف دیگر بدهی مالی یا ابزار مالکانه ایجاد میکند.
2️⃣ دارایی مالی : نقد، ابزار مالکانه واحد دیگر، یا حقوق قراردادی برای دریافت نقد/دارایی مالی دیگر یا مبادله در شرایط بالقوه مطلوب؛ و نیز قراردادهایی که از طریق ابزارهای مالکانه خود واحد تسویه میشوند با ویژگیهای مشخص.
3️⃣ بدهی مالی : تعهد قراردادی برای تحویل نقد یا دارایی مالی دیگر.
4️⃣ ابزار مالکانه : حقوقی که نشاندهنده منافع باقیمانده در خالص داراییهای واحد تجاری پس از کسر بدهیها است.
5️⃣ ابزارهای مشتقه : ابزارهای مالی که ارزش آنها وابسته به متغیرهای پایهای مانند نرخ ارز، نرخ سود یا قیمتهای کالا هستند.
6️⃣ سهام خزانه : سهامی که یک واحد تجاری از خود خریداری کرده و بهعنوان کاهنده حقوق مالکانه در صورتهای مالی نشان داده میشود.
7️⃣ ارزش منصفانه : بهای دریافتنی/پرداختنی برای انتقال دارایی/بدهی در معامله متعارف در تاریخ اندازهگیری.
8️⃣ ابزار مالی قابل فروش به ناشر (Puttable) : ابزاری با حق فروش به ناشر در قبال نقد یا دارایی مالی دیگر که تحت شرایطی خاص میتواند بهعنوان مالکانه طبقهبندی شود.
دانلود استاندارد حسابداری شماره 36
طبقه بندی ابزارهای مالی در استاندارد 36 حسابداری
طبقهبندی ابزارهای مالی در استانداردهای حسابداری شماره 36 یکی از موضوعات کلیدی و پر اهمیت است که نیاز به دقت ویژه در اجرا دارد. این طبقهبندی به شفافیت و دقت گزارشهای مالی کمک میکند و اطلاعاتی قابل اعتماد برای تصمیمگیریهای مالی فراهم میآورد. بر اساس این استاندارد، ابزارهای مالی به دو طبقه اصلی تقسیم میشوند :
1️⃣ ابزار مالکانه
این ابزارها شامل مواردی است که هیچ تعهد قراردادی برای پرداخت نقد یا تحویل دارایی مالی دیگر ندارند. ابزارهای مالکانه نشاندهنده حقوق مالکانه در واحد تجاری هستند و به عنوان سرمایه شرکت در نظر گرفته میشوند.
2️⃣ بدهی مالی
این طبقه شامل ابزارهایی است که تعهد قراردادی برای پرداخت نقد یا انتقال دارایی مالی دیگر دارند. بدهیهای مالی نماینده تعهدات مالی واحد تجاری هستند و ماهیت بدهکارانه دارند.
معیارهای طبقهبندی ابزارهای مالی در استاندارد 36 حسابداری
طبقهبندی ابزارهای مالی بر اساس دو معیار کلیدی انجام میگیرد :
1️⃣ عدم وجود تعهد قراردادی : ابزار نباید شامل هیچگونه تعهدی برای پرداخت نقد یا انتقال دارایی مالی دیگر باشد.
2️⃣ تسویه از طریق ابزارهای مالکانه : ابزار باید از طریق ابزارهای مالکانه ناشر تسویه شده و تعداد ابزارهای مالکانه مشخص و محدود باشد.
رعایت این اصول و معیارها تضمین میکند که طبقهبندی ابزارهای مالی به درستی انجام شده و گزارشهای مالی میتوانند شفافیت و قابلیت اعتماد لازم را برای استفادهکنندگان از اطلاعات مالی فراهم کنند.
ابزار های مالی مشتقه در استاندارد 36 حسابداری
ابزارهای مشتقه، یکی از مهمترین انواع ابزارهای مالی مورد بحث در استانداردهای حسابداری (شماره 36) هستند. این ابزارها مبتنی بر متغیرهای پایهای مانند نرخ سود، نرخ ارز و ارزش کالاها عمل میکنند. ابزارهای مشتقه شامل موارد زیر هستند :
1️⃣ قراردادهای آتی
2️⃣ پیمانهای آتی
3️⃣ اختیار معامله
4️⃣ سواپها
هدف اصلی این ابزارها، انتقال یا پوشش ریسکهای مالی است و بهعنوان یکی از پیچیدهترین ابزارهای مالی در سطح جهانی شناخته میشوند. تشخیص و حسابداری صحیح این ابزارها نیازمند دانش و دقت بالای حسابداران است.
تهاتر داراییها و بدهیها در استاندارد 36 حسابداری
ارائه خالص فقط وقتی مجاز است که حق قانونی فعلی برای تهاتر وجود داشته باشد و واحد تجاری قصد تسویه خالص یا تبدیل دارایی به نقد همزمان با تسویه بدهی را داشته باشد. تفاوتهای کلیدی :
✅ تهاتر، صرفاً شکل ارائه را تغییر میدهد و سود/زیان ایجاد نمیکند؛
✅ قطع شناخت، حذف قلم و احتمالاً شناسایی سود/زیان را در پی دارد.
📍نکات مکمل :
1️⃣ حق تهاتر باید در روال عادی، نکول، ناتوانی مالی یا ورشکستگی قابل اعمال باشد.
2️⃣ توافق خالصسازی جامع فقط اگر هر دو معیار بالا احراز شود، مبنای تهاتر است؛ در غیر اینصورت اثر آن بر ریسک اعتباری طبق استاندارد 37 افشا میشود.
3️⃣ تسویه از طریق اتاق پایاپای یا سازوکارهایی که ریسک اعتباری/نقدینگی را حذف یا ناچیز میکند، میتواند معیار تسویه مؤثر خالص را برآورده سازد.
4️⃣ مواردی مانند «ابزارهای ساختگی»، وثیقهگذاری بدون حق رجوع، وجوه امانی یا ادعاهای بیمهای معمولاً شرایط تهاتر را احراز نمیکنند.
ابزارهای مالی قابل فروش به ناشر در استاندارد 36 حسابداری
یکی از مفاهیمی که در استانداردهای حسابداری شماره 36 بهطور خاص مورد بحث قرار گرفته است، ابزارهای مالی قابل فروش به ناشر است. این ابزارها به دارنده حق میدهند که آنها را به ناشر بازگرداند. ابزار قابل فروش به ناشر علیرغم داشتن تعهد بازخرید، اگر همه این شرایط را احراز کند مالکانه طبقهبندی میشود :
1️⃣ در انحلال، حق نسبت به سهم متناسبی از خالص داراییها بدهد.
2️⃣ در پایینترین اولویت نسبت به سایر طبقات قرار گیرد.
3️⃣ همه ابزارهای آن طبقه ویژگیهای یکسان داشته باشند.
4️⃣ جز تعهد بازخرید، هیچ تعهد قراردادی دیگر برای پرداخت نقد/دارایی مالی یا تسویه نامطلوب نداشته باشد.
5️⃣ جریانهای نقدی مورد انتظار ابزار در طول عمر، اساساً مبتنی بر سود/زیان دوره یا تغییرات خالص داراییها باشد.
📌 ناشر نباید ابزار/قرارداد دیگری داشته باشد که بازده باقیمانده دارندگان این ابزار را بهطور قابل ملاحظهای محدود یا تثبیت کند. در صورت تغییر شرایط، تجدید طبقهبندی الزامی است.
ابزارهای مالی مرکب در استاندارد 36 حسابداری
برخی از ابزارهای مالی میتوانند شامل دو جزء حقوق مالکانه و بدهی مالی باشند. برای مثال، اوراق مشارکتی که به دارنده امکان تبدیل به سهام عادی را میدهد، بهعنوان یک ابزار مالی مرکب شناخته میشود. این ابزارها باید بر اساس ماهیت هر جزء طبقهبندی شوند :
1️⃣ جزء بدهی شامل تعهدات قراردادی است.
2️⃣ جزء حقوق مالکانه نمایانگر اختیار تبدیل است.
ناشر باید ارزش هر کدام از این اجزا را با توجه به اصول مشخصشده در استاندارد تعیین و در صورت وضعیت مالی ثبت کند. اگر یک ابزار غیرمشتقه همزمان جزء بدهی و جزء مالکانه داشته باشد (مثلاً اوراق قابلتبدیل)، ناشر باید اجزا را جداگانه ارائه کند :
1️⃣ ابتدا ارزش منصفانه بدهی مشابه بدون اختیار تبدیل تعیین میشود ؛
2️⃣ مانده عواید به جزء مالکانه تخصیص مییابد.
احتمال تبدیل، این طبقهبندی را تغییر نمیدهد. در بازخرید زودهنگام، مابهازای پرداختی به اجزا تخصیص و اثر هر جزء مطابق ماهیتش در سود و زیان یا حقوق مالکانه منعکس میشود.
سهام خزانه در استاندارد 36 حسابداری
بازخرید ابزارهای مالکانه خود واحد موجب شناسایی دارایی مالی نمیشود؛ مبلغ سهام خزانه از حقوق مالکانه کسر و هیچ سود یا زیانی در سود و زیان شناسایی نمیگردد. افشای مستقل در صورت وضعیت مالی یا یادداشتها و در صورت معامله با اشخاص وابسته، افشا طبق استانداردهای مرتبط الزامی است. نکات مهم در ثبت سهام خزانه عبارتند از :
1️⃣ باید به بهای تمامشده ثبت شود.
2️⃣ هیچ سود یا زیانی از معامله سهام خزانه شناسایی نمیشود.
3️⃣ در صورتهای مالی لازم است بهصورت جداگانه افشا گردد.
جدول استاندارد 36 حسابداری
| موضوع (استاندارد 36 حسابداری / ارائه ابزارهای مالی) | توضیحات |
|---|---|
| هدف | تعیین اصول ارائه ابزارهای مالی بهعنوان بدهی یا حقوق مالکانه و قواعد تهاتر. |
| دامنه و استثناها | اغلب ابزارها؛ استثنا: واحدهای فرعی/وابسته/مشارکتهای خاص، مزایای کارکنان، بیمه و ابزارهای با مشارکت اختیاری. |
| معیار بدهی/مالکانه | وجود تعهد پرداخت نقد/دارایی مالی → بدهی؛ نبود تعهد + ثابت در برابر ثابت (نقد ثابت/تعداد سهام ثابت) → مالکانه. |
| ابزار قابل فروش به ناشر | اگر حق سهم متناسب در انحلال، پایینترین اولویت، یکسانی شرایط، نبود تعهدات دیگر و جریانهای مبتنی بر سود/زیان را داشته باشد → میتواند مالکانه شود. |
| تسویه با ابزارهای خود واحد | ثابت-در-برابر-ثابت = مالکانه؛ تعداد متغیر/مبلغ متغیر یا تعهد بازخرید سهام خود = بدهی مالی. |
| ابزارهای مرکب | اجزای بدهی و مالکانه جداگانه ارائه میشود (مثال: اوراق قابلتبدیل). |
| تهاتر | دو شرط همزمان: حق قانونی فعلی + قصد تسویه خالص/همزمان؛ تهاتر ≠ قطع شناخت. |
| سهام خزانه | از حقوق مالکانه کسر میشود؛ در سود و زیان، سود/زیان شناسایی نمیشود. |
| درآمد/هزینه مالی و سود تقسیمی | اقلام مربوط به بدهی در سود و زیان؛ توزیع به مالکانه در حقوق مالکانه. |
اهمیت و نتایج اجرای صحیح استانداردهای حسابداری شماره 36
اجرای صحیح استانداردهای حسابداری شماره 36 برای واحدهای تجاری و حسابداران نقش کلیدی دارد. این استاندارد باعث افزایش شفافیت مالی شده و زمینه ارائه گزارشهای دقیقتر را فراهم میکند. علاوه بر این، طبقهبندی صحیح ابزارهای مالی، به تصمیمگیری بهتر مدیران و سرمایهگذاران کمک میکند و از بروز مسائلی مانند مشکلات قانونی و مالیاتی جلوگیری میکند. در نهایت، تسلط بر این استاندارد و نکات آن، ضروریترین ابزار برای حسابداران حرفهای است که قصد دارند گزارشهای مالی شفاف و بینقصی ارائه دهند.
مزایای اجرای صحیح استاندارد 36 حسابداری
1️⃣ افزایش شفافیت مالی : با طبقهبندی واضح ابزارهای مالی، کاربران صورتهای مالی میتوانند بهراحتی وضعیت مالی واحد تجاری را تحلیل کنند.
2️⃣ کاهش اختلافات تجاری و حقوقی : اجرای صحیح این استاندارد جلوی اختلافات احتمالی در تفسیر داراییها و بدهیها را میگیرد.
3️⃣ کمک به تصمیمگیری بهتر : گزارشهای مالی شفاف و منطبق با استانداردهای حسابداری، اطلاعات دقیقتری برای سرمایهگذاران و مدیران فراهم میکند.
4️⃣ پوشش ریسکهای مالی : ابزارهای مشتقه که بخشی از این استاندارد را تشکیل میدهند، به مدیریت بهتر ریسکهای مالی کمک میکنند.
5️⃣ افزایش اعتماد عمومی : تطبیق با این استاندارد به افزایش اعتبار مالی شرکت و اعتماد ذینفعان منجر میشود
شرایط تسویه احتمالی در استاندارد 36 حسابداری
اگر تسویه ابزار مالی به وقوع/عدموقوع رویدادهای نامطمئن (شاخصها، نرخها، الزامات مالیاتی، نسبتها) وابسته باشد و ناشر حق بیقیدوشرط برای اجتناب از پرداخت نقد نداشته باشد، ابزار بدهی مالی است؛ مگر اینکه شرط نقدی غیرواقعی باشد، یا فقط در انحلال الزامآور شود، یا ابزار شرایط استثنایی مالکانه را احراز کند.
تجدید طبقهبندی در استاندارد 36 حسابداری
از تاریخی که ابزار همه ویژگیها را طبق بندهای مربوط احراز میکند، باید به مالکانه طبقهبندی شود؛ و از تاریخی که ویژگیها از دست میرود، به بدهی مالی برگردانده میشود. در انتقال از مالکانه به بدهی، بدهی به ارزش منصفانه اندازهگیری و تفاوت با مبلغ دفتری در حقوق مالکانه شناسایی میشود؛ و در مسیر معکوس، ابزار مالکانه به مبلغ دفتری بدهی ثبت میگردد.
پیوند با استاندارد 37 و استاندارد 35 در ارائه ابزارهای مالی
اصول ارائه در استاندارد 36 حسابداری، مکمل افشا در استاندارد 37 است؛ اطلاعاتی مانند ریسکهای اعتباری و نقدینگی یا آثار توافقهای تهاتر، طبق استاندارد 37 گزارش میشود. از منظر مالیات بر درآمد نیز، مالیاتهای مرتبط با توزیعهای مالکانه و مخارج معاملات حقوق مالکانه طبق استاندارد 35 عمل میگردد؛ همچنین در منابع ارسالی اشاره شده که شناخت داراییهای مالیات انتقالی ناشی از زیانهای استفادهنشده یا اعتبارهای مالیاتی استفادهنشده ذیل استاندارد 35 طرح میشود.
تطابق استانداردهای حسابداری شماره 36 با IAS 32
استاندارد 36 حسابداری ایران با استاندارد بینالمللی IAS 32 تحت عنوان «ابزارهای مالی: ارائه» هماهنگ است و اصول کلیدی طبقهبندی، ارائه و افشای ابزارهای مالی را بازتاب میدهد. این تطابق موجب همگامسازی گزارشگری مالی ایران با معیارهای جهانی میشود.
نتیجهگیری
استاندارد حسابداری شماره 36 بهعنوان یکی از پایههای اصلی در حوزه گزارشگری مالی، نقش بزرگی در شفافیت و دقت گزارشهای مالی ایفا میکند. این استاندارد با تعریف و تعیین اصول طبقهبندی ابزارهای مالی، تضمین میکند که واحدهای تجاری گزارشات مالی خود را بهصورت کاملاً شفاف و طبقهبندیشده ارائه دهند.
تسلط بر این استاندارد برای حسابداران و مدیران مالی، نه تنها به بهبود عملکرد مالی سازمان کمک میکند، بلکه امکان تصمیمگیری صحیحتر و استراتژیک را نیز فراهم میآورد.استاندارد 36 حسابداری، زبان مشترک ارائه ابزارهای مالی در صورتهای مالی است. با این استاندارد، ناشر در بدو شناخت، مرز بدهی مالی و ابزار مالکانه را بر مبنای تعهد قراردادی و قواعد ثابت-در-برابر-ثابت تعیین میکند .
استاندارد 36 حسابداری چیست و هدفش چیست ؟
استاندارد 36 حسابداری اصول ارائه ابزارهای مالی را برای طبقهبندی بهعنوان بدهی یا حقوق مالکانه و نیز تهاتر داراییهای مالی و بدهیهای مالی تعیین میکند. این اصول، مکمل شناخت/اندازهگیری و افشا (استاندارد 37) هستند.
چه تفاوتی بین ابزار مالکانه و بدهی مالی وجود دارد ؟
ابزار مالکانه تعهد قراردادی نقدی ندارد، در حالی که بدهی مالی شامل تعهد برای پرداخت نقد یا دارایی مالی دیگر است.
شرایط اصلی تهاتر داراییها و بدهیها چیست ؟
وجود حق قانونی برای تهاتر و قصد انجام تهاتر یا تسویه همزمان از شرایط اصلی است
ابزارهای مالی مشتقه چه نقشی در مدیریت ریسکهای مالی ایفا میکنند ؟
این ابزارها امکان پوشش و انتقال ریسکهایی مانند تغییرات نرخ ارز و نرخ بهره را فراهم میکنند
چگونه میتوان یک ابزار مالی مرکب را بهدرستی طبقهبندی کرد ؟
اجزای بدهی و مالکانه ابزار باید بهصورت جداگانه شناسایی و ارزشگذاری شوند.
آیا سهام خزانه میتواند به عنوان دارایی مالی شناسایی شود ؟
خیر، سهام خزانه بهعنوان دارایی شناسایی نمیشود و مستقیماً از حقوق مالکانه کسر میگردد
این استاندارد با کدام استاندارد بینالمللی تطابق دارد ؟
استاندارد حسابداری شماره 36 با استاندارد بینالمللی حسابداری IAS 32 با عنوان «ابزارهای مالی: ارائه» تطابق دارد.
دیدگاهتان را بنویسید