مشاغل سخت و زیان آور
لیست مشاغل سخت و زیان آور و شرایط بازنشستگی
مشاغل به دو گروه عادی و سخت و زیان‌آور طبقه‌بندی می‌شوند. مشاغل سخت، برخی از کسب و کارها هستند که به دلیل وجود برخی خصوصیات مانند: محیط سخت، پرسروصدا، کار با مواد سمی و غیره که به سلامتی کارگر آسیب جدی وارد می‌کنند، در لیست مشاغل سخت و زیان‌آور قرار گرفته‌اند. شرایط بازنشستگی در این نوع مشاغل با دیگر مشاغل متفاوت است. در این متن مطالبی در باب مشاغل سخت و زیان‌آور، شرایط بازنشستگی و لیست مشاغل سخت و زیان‌آور شرح داده شده است.
مشاغل سخت و زیان‌آور چیست؟
مشاغل سخت و زیان‌آور به گروهی از فعالیت‌ها گفته می‌شود که به دلیل شرایط کاری دشوار و خطرات احتمالی، تأثیرات منفی بر سلامت جسمی و روانی افراد دارند. این مشاغل معمولاً شامل کار در محیط‌های پرخطر همراه با انواع آلودگی، فشارهای روانی بالا و دیگر عوامل مضر برای سلامت جسم و روان هستند. کارگران در این حوزه‌ها با چالش‌هایی مواجه می‌شوند که نه تنها بر کیفیت زندگی آن‌ها تأثیر می‌گذارد بلکه ممکن است عوارضی چون بیماری‌های مزمن، اختلالات روانی و آسیب‌های جسمی را به همراه داشته باشد.
طبق ماده ۱ آیین‌نامه مشاغل سخت و زیان‌آور، هر فعالیتی که بر سلامت کارگران تأثیرگذار باشد، در این دسته قرار می‌گیرد. به طور کلی، کارهای سخت و زیان‌آور به دو گروه تقسیم می‌شوند.
تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل
مشاغل از لحاظ سختی و زیان‌آوری به دو دسته تقسیم می‌شوند:
1-گروه اول: مشاغلی که سختی و زیان‌آور بودن شغل با ماهیت شغل ارتباط نزدیکی دارد و کارگر با رعایت تمهیدات ایمنی و بهداشتی استاندارد می‌تواند سختی این مشاغل را حذف نماید.
2-گروه دوم: مشاغلی که سختی و زیان‌آور بودن شغل به ماهیت شغل وابسته می‌باشد و کارگر با رعایت تمهیدات بهداشتی و ایمنی تنها می‌تواند بخشی از سختی آن را کاهش دهد اما به طور کامل حذف نمی‌شود.
نحوه تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل از طریق ارائه درخواست توسط کارگر، کارفرما، وزارت بهداشت، تشکل‌های کارگری و کارفرمایی، وزارت کار و امور اجتماعی و در نهایت صندوق تامین اجتماعی انجام می‌شود. پس از ارائه درخواست، کمیته کارشناسان جلسه‌ای برگزار کرده و با بررسی سوابق و شرایط محیط کار از لحاظ فیزیکی، بیولوژیکی و سایر عوامل، نظر خود را اعلام می‌کنند. طبق ماده ۹ آیین‌نامه اجرایی، تعیین سخت و زیان‌آور بودن مشاغل توسط کمیته کارشناسان و طبق ماده ۸ آیین‌نامه اجرایی توسط کمیته استانی تأیید می‌شود.
لیست مشاغل سخت و زیان‌آور
طبق مصوبه وزارت کار و بهداشت، لیست مشاغل سخت و زیان‌آور شامل ۱۱۰ شغل می‌باشد که برخی از آن‌ها به شرح زیر است:
- کار در معدن
- کار در مخازن بسته
- کار استخراج
- کار در ارتفاع (به‌ویژه فعالیت‌هایی که بیش از ۵ متر ارتفاع دارند مانند کار در روی داربست، اتاقک‌های متحرک و …)
- کار مداوم در مجاورت کوره‌های ذوب
- کار در کارگاه‌های سخت همچون سالامبورسازی، روده پاک‌کنی و …
- آسفالت خیابان‌ها، قیرپاشی
- جوشکاری در مخازن
- کار با مواد رادیواکتیو (در صورتی که کارگر تماس مداوم با اشعه داشته باشد و در طی زمان موجب بیماری شود)
- کار بر روی دکل‌های برق (برای برق‌هایی با فشار قوی، به‌ویژه اگر فشار 63 کیلو وات و بیشتر باشد)
- کار با مواد شیمیایی
- کار در محیط پر ارتعاش
- کار در حوزه‌های پزشکی مانند هوشبری، مامایی، فوریت‌های پزشکی و …
- خبرنگاری
- آتش نشانی
- رانندگان حمل و نقل درون و برون شهری
- راهداران و رانندگان
همچنین لیست مشاغل سخت و زیان‌آور سازمان تأمین اجتماعی شامل مواردی مانند:
- حفر قنات، فاضلاب‌ها و غیره
- کار در فضاهای باز مانند دکل‌ها
- کار در خطوط انتقال برق‌های فشار قوی
- غواصی در عمق به دلیل وجود فشار طبیعی
- کار در محیط پر سروصدا به اندازه‌ای که فرد شنوایی خود را از دست دهد
- کار در امور سم‌پاشی، مزارع و غیره
- کار در ندامتگاه‌ها و زندان‌ها (در صورتی که ارتباط مستقیم با زندانیان وجود داشته باشد)
- کار در مراکز روان درمان (در صورتی که ارتباط مستقیم با بیماران روانی برقرار شود)
شرایط بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور
شرایط بازنشستگی در مشاغل سخت و زیان‌آور با سایر مشاغل تفاوت دارد. در این نوع مشاغل، شرایط بازنشستگی به‌گونه‌ای تنظیم شده است که کارگران بتوانند با توجه به مخاطرات ناشی از محیط کار، به موقع از کار برکنار شوند.
شرایط بازنشستگی مردان
1-داشتن 50 سال سن به همراه 30 سال سابقه (سابقه کار سخت به اندازه 1/5 و سابقه کار عادی)
2-داشتن 35 سال سابقه پرداخت حق بیمه (بدون در نظر گرفتن شرط سنی)
3-داشتن 60 سال سن به همراه 20 سال سابقه کار
شرایط بازنشستگی زنان
1-داشتن حداقل 45 سال سن به همراه 30 سال سابقه پرداخت بیمه (سابقه کار سخت به اندازه 1/5 و سابقه کار عادی)
2-داشتن 35 سال سابقه پرداخت بیمه بدون در نظر گرفتن شرط سنی
3-داشتن 55 سال سن و 20 سال سابقه کار
4-داشتن 20 سال سابقه کار و 42 سال سن که با 20 روز حقوق بازنشسته می‌شود
بازنشستگی پیش از موعد
طبق بند «ب» تبصره ۲ قانون بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور، اگر کارگر حداقل 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب سابقه پرداخت بیمه داشته باشد، بدون در نظر گرفتن شرط سنی می‌تواند درخواست بازنشستگی خود را ارائه دهد.
در صورت استفاده از روزهای تعطیلات رسمی، مرخصی استحقاقی و در موارد خاصی نظیر فوت نزدیکان یا مرخصی ازدواج (به مدت 3 روز) به عنوان سابقه اشتغال محاسبه می‌شود.
محاسبه حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور
در لیست مشاغل سخت و زیان‌آور، حق بیمه به نحوی محاسبه می‌شود که کارفرما علاوه بر 23 درصد حق بیمه مشاغل عادی، 4 درصد اضافی به آن اضافه می‌کند؛ بنابراین نرخ کل حق بیمه مشاغل سخت به میزان 27 درصد است. در صورتی که کارگر قبل از سال 83 استخدام شده باشد، ممکن است کارفرما موظف به پرداخت 4 درصد اضافی دیگر (در مجموع 31 درصد) نیز باشد.
فرمول محاسبه حق بیمه به شرح زیر است:
«میانگین 12 ماه (یا آخرین ماه) × 4 × مجموع سنوات مشمول مشاغل سخت و زیان‌آور + مستمری استحقاقی × 4 × سنوات سخت و زیان‌آور قبل از تاریخ 1380/07/04»
قانون سخت و زیان‌آور بودن مشاغل
قانون سخت و زیان‌آور بودن مشاغل به این صورت می‌باشد که عوامل فیزیکی، شیمیایی، روانی، ارگونومیکی و عواملی که بر جسم و روان انسان تأثیر می‌گذارند، در یک شغل بیش از حد مجاز تعیین شده در مقررات باشند. بنابراین صرفاً با عنوان شغلی و کارگاه نمی‌توان اظهار نظر کرد که شغل سخت و زیان‌آور است یا خیر.
در این قانون، کلمات و عبارات مختلف مانند سختی کار و سختی شغل دارای بار حقوقی مختص خود هستند. بحث اصلی در اینجا بر روی ماده ۷۶ قانون تأمین اجتماعی است که امتیاز بازنشستگی پیش از موعد و بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور را مشخص می‌کند.
نحوه تایید بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور
هر شغل یا کارگاه باید عوامل سخت و زیان‌آور آن سنجیده شود؛ مانند سطح صدا، نور، شرایط شیمیایی، بیولوژیک و ارگونومیکی، میزان تماس مداوم کارگر و تعداد ساعات کار. در صورت افزایش این عوامل از محدوده مجاز، شغل جزو مشاغل سخت و زیان‌آور محسوب می‌شود. تنها مرجع صلاحیت اظهار نظر در این خصوص، کمیته‌های بدوی و تجدید نظر استانی سخت و زیان‌آور هستند که هر کمیته شامل ۵ نفر عضو بوده و با رأی اکثریت تصمیم‌گیری می‌کنند.
به عنوان مثال، اگر یکی از اعضای کمیته نظر دهد که فلان شغل شرایط قرار گرفتن در لیست مشاغل سخت و زیان‌آور را دارد، با توجه به رأی ۴ عضو دیگر، تصمیم نهایی اتخاذ می‌شود.
تقسیم‌بندی مشاغل سخت و زیان‌آور به دو گروه
1-مشاغل سخت و زیان‌آور گروه الف
مشاغلی که عوامل سخت و زیان‌آور آن‌ها جزو ماهیت شغل است اما با به‌کارگیری تجهیزات به‌روز، اقدامات ایمنی و بهداشتی می‌توان سختی و زیان‌آوری را کاهش داد. برای مثال، در یک کارگاه ممکن است دستگاهی با صدای زیاد نصب شده باشد که با تعویض آن با دستگاه کم‌صداتر یا جداسازی مناسب، می‌توان عامل سر و صدا را حذف یا کاهش داد.
2-مشاغل سخت و زیان‌آور گروه ب
مشاغلی که ماهیت آن‌ها دارای عوامل سخت و زیان‌آور بوده و با اتخاذ تدابیر بهداشتی و ایمنی، کاهش سطح آن‌ها ممکن است، اما به‌طور کامل قابل حذف نیستند. مواردی از این دسته شامل:
کار در معادن (چه تحت‌الارضی چه سطح‌الارضی)
کار استخراج شامل جداکردن یا منفجر ساختن مواد، حمل مواد، اداره تأسیسات آب و برق در داخل معدن
- کار در حفر قنوات، چاه‌ها، فاضلاب‌ها، تونل‌های زیرزمینی و مخازن سربسته
- تخلیه و حمل مواد مذاب از کوره‌های ذوب
- کار در کارگاه‌های دباغی، سالامبورسازی، روده پاک‌کنی
- کار در گندآبروها، جمع‌آوری، حمل، دفن و بازیافت زباله به صورت غیر مکانیزه
- کار در فضای باز و در ارتفاع بیش از ۵ متر (روی دکل‌ها، اتاقک‌های متحرک، داربست‌ها و اسکلت‌ها)
- کار روی خطوط و پست‌های انتقال برق با فشار 60 و 3 کیلوولت و بالاتر
- مشاغل شن‌پاشی، پخت آسفالت دستی، قیرپاشی و مالچ‌پاشی
- کار در محیط‌های با فشار غیرمعمول مانند غواصی
- کار در محیط‌هایی با فشار صوتی بسیار بالا که کنترل آن با وسایل حفاظتی امکان‌پذیر نیست
- کار در امور سم‌پاشی باغ‌ها، اشجار، مزارع، ضدعفونی اماکن، طویله‌ها و آشیانه‌های مرغداری
- کار در تولید و ترکیب سموم و حشره‌کش‌ها
- کار با وسایل دارای ارتعاش که حتی با رعایت مقررات ایمنی، زیان‌آور باشد
شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان‌آور
شرایط بازنشستگی
- شرایط بازنشستگی پیش از موعد:
- اگر کارگر به‌صورت 20 سال متوالی در مشاغل سخت و زیان‌آور مشغول به کار باشد، بدون شرط سنی بازنشسته شده و مستمری وی بر اساس 30 روز حقوق محاسبه می‌شود.
- در صورت عدم داشتن 20 سال متوالی:
- هر سال اشتغال در مشاغل سخت و زیان‌آور 1.5 برابر به عنوان سابقه بیمه‌ای محاسبه شده و با سایر سوابق عادی (شامل اشتغال در مشاغل غیر سخت، خدمت سربازی، بیمه بیکاری، بیماری، بیمه اختیاری و بیمه کارگران ساختمانی) جمع می‌شود. سپس سابقه بیمه با شرایط سنی قانون تأمین اجتماعی تطبیق داده می‌شود.
حق بیمه و موضوع 4% حق بیمه
حق بیمه در مشاغل سخت و زیان‌آور به نحوی محاسبه می‌شود که کارفرما ملزم به پرداخت 23 درصد حق بیمه مشاغل عادی به علاوه 4 درصد اضافی است. در صورتی که کارگر حداقل 20 سال پس از شروع به کار مشمول مشاغل سخت باشد، تامین اجتماعی 4 درصد حق بیمه مشاغل سخت و زیان‌آور را مطالبه می‌کند. در مواقعی که کارگاه‌های اولیه تعطیل یا تغییر کاربری داده شوند، تامین اجتماعی تعهدات خود را نسبت به کارگر از کارفرما مطالبه می‌کند. در صورت عدم پذیرش، کارگر می‌تواند موضوع را از طریق طرح شکایت در دیوان عدالت اداری پیگیری نماید.
پرسش‌های متداول بازنشستگی مشاغل سخت و زیان‌آور
1-کارهای سخت و زیان‌آور به چه کارهایی گفته می‌شود؟
کارهایی که در آن‌ها عوامل فیزیکی، شیمیایی، مکانیکی و بیولوژیکی محیط کار غیر استاندارد بوده و تنش‌های بیش از ظرفیت طبیعی جسمی و روانی در کارگر ایجاد می‌شود تا باعث بیماری‌های شغلی و عوارض ناشی از آن گردد. با اتخاذ تمهیدات فنی، مهندسی، بهداشتی و ایمنی می‌توان صفت سخت و زیان‌آور بودن را کاهش یا حذف نمود.
2-منظور از نوع «الف» و «ب» در کارهای سخت و زیان‌آور چیست؟
گروه الف: مشاغلی که صفت سخت و زیان‌آوری آن‌ها وابسته به ماهیت شغل بوده و با اقدامات بهداشتی و ایمنی قابل حذف است.
گروه ب: مشاغلی که ماهیتاً سخت و زیان‌آور هستند و با تدابیر ایمنی و بهداشتی، کاهش می‌یابند اما همچنان باقی می‌مانند.
3-شرایط بازنشستگی در کارهای سخت و زیان‌آور چیست؟
مطابق بخش اول بند (ب) تبصره ۲ قانون بازنشستگی پیش از موعد در مشاغل سخت و زیان‌آور، افرادی که حداقل 20 سال متوالی یا 25 سال متناوب اشتغال در این حوزه داشته باشند و حق بیمه مربوطه را پرداخت کرده باشند، می‌توانند درخواست بازنشستگی ارائه دهند.
4-سابقه پرداخت حق بیمه چگونه محاسبه می‌شود؟
سابقه بیمه در کارهای سخت و زیان‌آور به ازای هر سال اشتغال، 1.5 برابر محاسبه شده و با سایر سوابق عادی جمع می‌شود؛ سپس با شرایط سنی قانون تامین اجتماعی تطبیق داده می‌شود.
5-تعیین سخت و زیان‌آور بودن شغل چگونه انجام می‌شود؟
با بررسی سوابق، شرایط محیط کار و بازدیدهای میدانی توسط کمیته‌های کارشناسان بدوی و استانی مطابق با ماده ۲ و ماده ۸ آیین‌نامه اجرایی انجام می‌شود.
نتیجه‌گیری
مشاغل سخت و زیان‌آور به دلیل شرایط نامساعد محیطی و عوامل خطرناک، نیازمند حمایت‌های قانونی و مقررات ویژه‌ای هستند تا از سلامت جسمی و روانی کارگران محافظت شود. در این مقاله، ، به بررسی جامع این حوزه پرداخته‌ایم؛ از تعریف و طبقه‌بندی مشاغل سخت، تعیین شرایط بازنشستگی ویژه، محاسبه حق بیمه و نحوه ارزیابی عوامل زیان‌آور گرفته تا مسائل مربوط به ساعات کاری، مرخصی و حقوق زنان و نوجوانان.
اجرای صحیح قوانین و مقررات مرتبط با مشاغل سخت، نه تنها موجب کاهش آسیب‌های ناشی از محیط‌های کاری می‌شود، بلکه تضمین‌کننده عدالت اجتماعی در بازار کار و تأمین رفاه کارگران است. همکاری نهادهای مرتبط مانند وزارت کار، تأمین اجتماعی و دیگر سازمان‌های نظارتی از ضروریات بهبود شرایط کاری در این حوزه به شمار می‌آید.
دیدگاهتان را بنویسید