حسابداری بهای تمام شده چیست
فهرست مطالب
حسابداری بهای تمامشده، که به آن حسابداری صنعتی نیز گفته میشود، یکی از شاخههای کلیدی علم حسابداری است که بر تعیین هزینهها و تحلیل جریان مالی در فرآیند تولید کالاها یا ارائه خدمات تمرکز دارد. این علم به مدیران کسبوکارها کمک میکند تا با کنترل دقیق هزینهها و برنامهریزی استراتژیک، سودآوری خود را افزایش داده و تصمیمات بهتری اتخاذ کنند.
حسابداری بهای تمام شده میتواند به کسبوکارها کمک کند تا هزینههای عملیاتی، سربار، سود یا زیان بخشهای مختلف، خطوط تولید، استراتژیهای قیمتگذاری و موارد دیگر را تعیین کنند.
این مقاله مروری بر حسابداری بهای تمام شده و کارکرد آن است و همچنین انواع مختلف حسابداری قیمت تمام شده و مزایایی که حسابداری هزینه میتواند برای کسبوکارها به همراه داشته باشد، در ادامه از این بخش از سرای حسابدار بررسی خواهند شد.
بهای تمامشده چیست و چرا مهم است؟
بهای تمامشده شامل تمامی هزینههای مستقیمی است که برای تولید یک کالا یا خدمت صرف میشود. این هزینهها میتواند شامل مواد مصرفی، نیروی کار، و هزینههای عمومی (سربار) تولید باشد. اطلاع دقیق از بهای تمامشده کالاها یا خدمات به مدیران کمک میکند تا:
- قیمتگذاری دقیقتری انجام دهند: با شناسایی هزینههای واقعی تولید، میتوان قیمتهایی رقابتی و در عین حال سودآور تعیین کرد.
- تحلیل سودآوری کسبوکار: مدیران میتوانند کالاها یا خدمات کمبازده را شناسایی کرده و فرآیندهای خود را بهینه سازند.
- کنترل هزینهها: با اطلاع از هزینههای تولید، مدیران میتوانند به تدریج هزینههای غیرضروری را حذف کنند.
به عنوان مثال، در یک کارخانه تولید مبلمان، هزینه مواد اولیه همچون چوب و پارچه، دستمزد کارگران و هزینه تعمیرات ماشینآلات بخشی از بهای تمامشده محسوب میشوند.
انواع مختلف حسابداری
به طور کلی سه نوع حسابداری عبارتند از حسابداری مالی، مدیریتی و بهای تمام شده. حسابداری مالی به خلاصه کردن عملکرد و موقعیت مالی یک شرکت از طریق صورتهای مالی مانند ترازنامه و صورت سود و زیان میپردازد.
حسابداری مدیریتی بیشتر بر ارائهی اطلاعات عملی به مدیران متمرکز است و میتواند برای تصمیمگیری در مورد عملیات کسبوکار مورد استفاده قرار گیرد و در نهایت، حسابداری بهای تمام شده که یک شکل تخصصی از حسابداری مدیریتی است و بر کنترل و نظارت هزینهها به منظور به حداکثر رساندن سود تمرکز دارد.
بیشتر بخوانید: روش های هزینه یابی در حسابداری صنعتی
حسابداری بهای تمام شده چیست؟
حسابداری ابزاری حیاتی برای صاحبان مشاغل است که اطلاعات ارزشمندی را برای تصمیم گیریهای مالی صحیح ارائه میدهد. حسابداری بهای تمام شده یکی از انواع مختلف حسابداری است که به شرکتها این امکان را میدهد که هزینههای خود را به طور موثرتری پیگیری و مدیریت کنند.
این اقدامات شامل شناسایی، اندازه گیری، تجزیه و تحلیل، ثبت و ارتباط کلیه هزینههای مرتبط با محصولات یا خدمات ارائه شده توسط شرکت است.
به عبارت دیگر، حسابداری بهای تمام شده به دنبال تعیین هزینهی واقعی مربوط به ایجاد هر محصول یا خدمات ارائه شده توسط شرکت است، تا بتواند قیمتهای این اقلام را به طور دقیق تعیین کرده، بودجه را برنامه ریزی کند و در مورد استراتژیهای قیمتگذاری تصمیم بگیرد.
به طور خلاصه، حسابداری قیمت تمام شده کسب و کارها را قادر میسازد تا تصمیمات آگاهانهای اتخاذ کنند که منجر به کاهش هزینهها و افزایش سود شرکت شود.
به همین دلیل در ابتدا باید تمامی اقدامات لازم جهت هزینهیابی به طور کامل انجام شوند؛ در واقع تعریف هزینهیابی “تخصیص هزینههای مرتبط با یک آیتم” است و با حسابداری بهای تمام شده، اطلاعات دقیقی در مورد منابع درآمدی به صاحبان مشاغل ارائه میشود.
همچنین هزینههای نیروی کار، سربار، مواد و موجودی، تولید و هزینههای غیرمنتظره مانند خرابی، تعمیرات یا تصادفات و … در تمام بخشهای مهم عملیات مالی را میتوان توسط سیستمهای حسابداری بهای تمام شده رصد کرد.
انواع بهای تمامشده در حسابداری
۱. بهای تمامشده مستقیم و غیرمستقیم
- مستقیم: هزینههایی که به طور مستقیم به یک محصول یا خدمت مرتبطاند (مانند مواد اولیه).
- غیرمستقیم: هزینههایی که بین چند محصول یا خدمت مشترکاند (مانند هزینههای اداری).
۲. بهای تمامشده اختیاری
هزینههایی هستند که حذف آنها تأثیر فوری و مستقیم بر فرآیند تولید ندارد (مانند هزینه تبلیغات).
۳. بهای تمامشده تفاضلی
در شرایطی که تصمیمات مدیریتی باعث تغییر روش تولید یا واردات شود (مانند تغییر در تأمین مواد اولیه ارزانتر).
۴. بهای تمامشده قابل کنترل و غیرقابل کنترل
- قابل کنترل: هزینههایی که مدیر میتواند بر آنها تأثیر بگذارد (مانند میزان مصرف مواد اولیه).
- غیرقابل کنترل: هزینههای اجتنابناپذیر مانند مالیات.
۵. بهای تمامشده فرصت از دسترفته
به سود یا مزیتی اشاره دارد که یک شرکت به دلیل عدم انتخاب گزینهای بهتر از دست میدهد.
بیشتر بخوانید: حسابداری تورمی چیست ؟ روش های حسابداری تورمی چگونه است؟
اهمیت بهای تمامشده در صنایع مختلف
مفهوم حسابداری بهای تمام شده در تمام صنایع، از جمله تولید، خدمات، بازرگانی و پیمانکاری، نقش حیاتی دارد. در هر یک از این صنایع، محاسبه دقیق بهای تمامشده به تصمیمگیریهای مالی و استراتژیک کمک میکند. به عنوان مثال:
- در شرکتهای خدماتی، هزینههای مربوط به دستمزد کارکنان، مواد مصرفی و سایر هزینههای مرتبط با ارائه خدمات به دقت محاسبه میشود.
- در شرکتهای پیمانکاری، هزینهها بر اساس هر پروژه به طور جداگانه محاسبه و مدیریت میشود تا امکان پیگیری دقیق هزینهها و سودآوری هر پروژه فراهم شود.
در حسابداری صنعتی، بهای تمام شده شامل مجموع هزینههای مستقیم مانند مواد اولیه و دستمزد مستقیم، و هزینههای غیرمستقیم شامل سربار تولید مانند استهلاک ماشینآلات و هزینههای انرژی است. این مفهوم به عنوان یکی از ابزارهای اصلی در تحلیل هزینهها شناخته میشود و برای محاسبه سودآوری خطوط تولید و بهینهسازی فرآیندها به کار میرود.
مزایای حسابداری بهای تمام شده
حسابداری بهای تمام شده تاکتیکهای صحیح مدیریت هزینه را به کار میگیرد تا شرکت بتواند با استفاده از مزیتهای رقابتی مانند کاهش فرصتهای نشت سود به دلیل تصمیمهای نادرست قیمتگذاری یا کنترل هزینههای اضافی نسبت به سایر رقبا پیشی بگیرد.
همچنین به شرکتها اجازه میدهد که بر ارقام بودجهی جاری خود با توجه به نتایج واقعی به طور بهینه نظارت کرده و در عین حال پیشرفت شرکت را با نتایج مورد انتظار مقایسه کنند.
روشهای محاسبه بهای تمامشده
۱. روش اولین ورودی، اولین خروجی (FIFO)
در این روش، کالاهایی که ابتدا وارد انبار شدهاند، زودتر از سایرین فروخته میشوند. این روش در شرایط افزایش قیمت مناسب است.
۲. روش آخرین ورودی، اولین خروجی (LIFO)
در این روش، کالاهای آخرین ورود ابتدا مصرف میشوند. این روش برای کاهش مالیات در شرایط تورم مفید است.
هزینه کل کالاهای در دسترس را بر تعداد آنها تقسیم میکند تا میانگین هزینه به دست آید.
۴. روش استاندارد
در این روش، هزینهها با قیمتهای از پیش تعیینشده مقایسه میشوند تا به بهرهوری کارکنان و مصرف مواد رسیدگی شود.
۵. هزینهیابی بر مبنای فعالیت (ABC)
این روش، هزینههای سربار را به فعالیتهای خاصی نسبت میدهد که به ایجاد هزینه منجر شدهاند.
فرمول بهای تمام شده کالاهای فروش رفته و ثبت حسابداری آن
بهای تمامشده کالای فروش رفته به مجموع هزینههای مستقیم مرتبط با تولید یک محصول اشاره دارد که شامل هزینه مواد اولیه، حقوق نیروی کار مستقیم و هزینههای سربار تولید میباشد. روش محاسبه آن به صورت زیر است.
1. موجودی کالای آماده برای فروش – موجودی کالای پایان دوره = بهای تمامشده کالای فروش رفته
2. موجودی اول دوره + خرید خالص = موجودی کالای آماده برای فروش
3. خرید طی دوره + اضافات خرید – (برگشت از خرید + تخفیفات خرید + کسورات خرید) = خرید خالص
مثال و ثبت حسابداری در قالب جدول بهای تمامشده کالای فروش رفته
برای محاسبه بهای تمام شده کالای فروش رفته و نمایش ثبتهای حسابداری مرتبط، جزئیات و محاسبات زیر ارائه میشود:
| شرح | مقدار (ریال) |
|---|---|
| موجودی اول دوره | 10,000,000 |
| خرید طی دوره | 20,000,000 |
| برگشت از خرید | 2,000,000 |
| تخفیفات خرید | 1,000,000 |
| موجودی کالای پایان دوره | 8,000,000 |
| درآمد فروش | 30000000 |
اجزای اصلی بهای تمامشده
۱. مواد اولیه
مواد اولیه شامل مواد مستقیم و غیرمستقیم میشود:
- مواد مستقیم: موادی که مستقیماً در تولید کالاها دخیل هستند (مانند چوب در تولید مبلمان).
- مواد غیرمستقیم: محصول نهایی را تشکیل نمیدهند ولی در فرآیند تولید ضروریاند (مانند روغن دستگاهها).
۲. نیروی کار
دستمزد کارکنان به دو دسته تقسیم میشود:
- دستمزد مستقیم: حقوق کارگرانی که به طور مستقیم در تولید کالا دخیلاند.
- دستمزد غیرمستقیم: شامل حقوق کارکنانی مثل نیروهای نگهبانی یا مدیران کارخانه که به طور غیرمستقیم به فرآیند تولید کمک میکنند.
۳. هزینههای سربار (غیرمستقیم)
این دسته شامل هزینههایی است که نمیتوان به طور مشخص به یک کالا یا خدمت اختصاص داد:
- اجاره ساختمان
- هزینههای برق و آب
- هزینههای تعمیرات و نگهداری
۴. هزینههای ثابت، متغیر و مختلط
- هزینههای ثابت: بدون توجه به حجم تولید، ثابت میماند (مانند اجاره).
- هزینههای متغیر: با تغییر میزان تولید، تغییر میکنند (مانند هزینه مواد اولیه).
- هزینههای مختلط: ترکیبی از هزینههای ثابت و متغیر (مانند هزینه تلفن).
محاسبات حسابداری بهای تمام شده
- خرید خالص
- خرید خالص = خرید طی دوره – (برگشت از خرید + تخفیفات خرید)
- خرید خالص = 20,000,000 – (2,000,000 + 1,000,000)
- خرید خالص = 17,000,000 ریال
- موجودی کالای آماده برای فروش
- موجودی کالای آماده برای فروش = موجودی اول دوره + خرید خالص
- موجودی کالای آماده برای فروش = 10,000,000 + 17,000,000
- موجودی کالای آماده برای فروش = 27,000,000 ریال
- بهای تمامشده کالای فروش رفته
- بهای تمامشده کالای فروش رفته = موجودی کالای آماده برای فروش – موجودی پایان دوره
- بهای تمامشده کالای فروش رفته = 27,000,000 – 8,000,000
- بهای تمامشده کالای فروش رفته = 19,000,000 ریال
ثبتهای حسابداری
1. زمان خرید کالا
| شرح | بدهکار (ریال) | بستانکار (ریال) |
|---|---|---|
| موجودی کالا | 20,000,000 | |
| صندوق/حسابهای پرداختنی | 20,000,000 |
2. زمان فروش کالا (ثبت اول)
| شرح | بدهکار (ریال) | بستانکار (ریال) |
|---|---|---|
| صندوق/بانک | 30,000,000 | |
| درآمد فروش | 30,000,000 |
3. زمان فروش کالا (ثبت دوم)
| شرح | بدهکار (ریال) | بستانکار (ریال) |
|---|---|---|
| بهای تمامشده کالای فروش رفته | 19,000,000 | |
| موجودی کالا | 19,000,000 |
کاربردهای عملی حسابداری بهای تمام شده
کمک به تصمیمگیری
مثلاً شرکتی که بین سرمایهگذاری داخلی یا خارجی مردد است، با استفاده از اطلاعات بهای تمامشده میتواند گزینهای را انتخاب کند که سود بیشتری به همراه دارد.
تحلیل و ارزیابی عملکرد
با گزارشهای دورهای، میتوان بهرهوری کارکنان، دستگاهها، و مواد اولیه را بررسی و مشکلات را رفع کرد.
تهیه گزارش مالیاتی
اطلاعات بهای تمامشده، برای ارائه به سازمانهای نظارتی و مالیاتی ضروری است.
شناسایی محصولات سودآور
تحلیل دقیق بهای تمامشده نشان میدهد کدام کالاها یا خدمات برای سازمان سودآور است.
تفاوت حسابداری بهای تمامشده و حسابداری مالی
- حسابداری بهای تمامشده: بر کنترل هزینههای داخلی و بهبود فرآیندها تمرکز دارد.
- حسابداری مالی: گزارشدهی کلی سود و زیان برای ذینفعان خارجی را پیگیری میکند.
دانستیم که حسابداری بهای تمام شده درک ارزشمندی را به شما میدهد تا هزینههای یک کسب و کار برای تولید محصولات یا خدمات را مشخص کنید، علاوه بر این اطلاعاتی عملی را در اختیار شما میگذارد که بتوانید عملکرد خود را بهینه کنید و در عین حال سود خود را هنگام تعیین قیمت یا توسعهی استراتژیهای جدید به حداکثر برسانید.
بنابراین با درک انواع مختلف سیستمهای حسابداری بهای تمام شدهی موجود، شما میتوانید سیستمی را پیدا کنید که بهترین گزینه برای کسب و کار شما باشد.
ما در مجموعهی سرای حسابدار تمامی خدمات لازم در حوزهی حسابداری را برای کسب و کارهای شما عزیزان فراهم میکنیم تا بتوانید به نحو مطلوب کسب و کار خود را توسعه داده و قدمی در راستای کاهش هزینهها و کسب سود بیشتر بردارید.
دیدگاهتان را بنویسید