استاندارد حسابداری شماره ۴۰ (مشارکتها)
استاندارد حسابداری شماره 40 تحت عنوان “مشارکتها”، یکی از مهمترین استانداردهایی است که حسابداران و مدیران مالی باید در فعالیتهای خود به آن توجه ویژه داشته باشند. این استاندارد چارچوبی جامع برای گزارشگری مالی واحدهای تجاری ارائه میدهد که در توافقهای تحت کنترل مشترک مشارکت دارند. هدف اصلی این استاندارد، شفافسازی نحوه شناسایی، ارزیابی و ثبت مشارکتها در صورتهای مالی است.
اصطلاحات استاندارد حسابداری شماره 40
برخی از اصطلاحات کلیدی در استاندارد حسابداری شماره 40 عبارتاند از:
- کنترل مشترک: تسهیم کنترل یک مشارکت بهصورت قراردادی که مستلزم اجماع طرفها است.
- عملیات مشترک: مشارکتی که در آن طرفها نسبت به داراییها و بدهیهای مشارکت حقوق و تعهدات دارند.
- مشارکت خاص: مشارکتی که در آن طرفها نسبت به خالص داراییهای مشارکت حق دارند.
شریک خاص: یکی از طرفهای مشارکت خاص که کنترل مشترک دارد
تعریف مشارکتها
مشارکتها توافقنامههایی هستند که طی آن، دو یا چند طرف با اهداف مشترک، منابع خود را به اشتراک میگذارند. این منابع میتوانند شامل سرمایه، تخصص، فناوری و سایر مواد و امکانات باشند. مشارکتها ممکن است بهصورت موقت یا دائمی ایجاد شوند و در صنایع مختلف همچون ساختوساز، تولید و فناوری اطلاعات کاربرد دارند.
بر اساس استاندارد حسابداری شماره 40 ، مشارکتها به دو دسته کلی تقسیم میشوند:
- عملیات مشترک: در این حالت، طرفهای مشارکت نسبت به داراییها و بدهیهای مشارکت، حقوق و تعهدات مستقیم دارند.
- مشارکت خاص: در این نوع، طرفین نسبت به خالص داراییهای مشارکت، حق مالکیت داشته و مسئولیت آن محدود به تعهدات مشخص خود است.
اصول کلیدی استاندارد شماره 40
هدف اصلی استاندارد حسابداری شماره 40 ، تعیین الزامات گزارشگری مالی برای مشارکتها است. این استاندارد نکات زیر را برای اجرا در بر دارد:
- تعریف و شناسایی مشارکتها
مشارکتها باید بر اساس معیارهایی نظیر قرارداد کتبی، کنترل مشترک و مشارکت در خطرات و مزایا شناسایی شوند. این معیارها تضمینکننده آن هستند که تنها توافقاتی که واقعاً نیازمند همکاری مشترک هستند، بهعنوان مشارکت تعریف شوند.
2. کنترل مشترک
کنترل مشترک یکی از اصول کلیدی در استاندارد حسابداری شماره 40 است و بهطور قراردادی هنگامی بهوجود میآید که تمام طرفهای مشارکت در تصمیمگیریهای کلیدی اجماع کامل داشته باشند. این به این معناست که هیچیک از طرفها بهتنهایی قادر به هدایت و تصمیمگیری درباره فعالیتهای مشارکت نخواهد بود و تمام تصمیمات کلیدی باید با توافق جمعی اتخاذ شوند.
در واقع، کنترل مشترک زمانی وجود دارد که هیچیک از طرفها بهتنهایی نتواند تصمیمات کلیدی در مورد فعالیتها را بهطور مستقل اتخاذ کند. بهعنوان مثال، اگر دو طرف هرکدام 50 درصد حق رأی داشته باشند و تصمیمگیری نیاز به حداقل 75 درصد آرا داشته باشد، این نشاندهنده کنترل مشترک است. در این حالت، اگر یک طرف حتی بتواند مانع از تصمیمگیری شود، اما نتواند بهتنهایی هدایت مشارکت را در دست گیرد، همچنان کنترل مشترک برقرار خواهد بود.
3. ارزیابی نوع مشارکت
مشارکتها بهطور کلی به دو دسته اصلی تقسیم میشوند: عملیات مشترک و مشارکت خاص. این طبقهبندی بهطور مستقیم به حقوق و تعهدات طرفین در مشارکت بستگی دارد. در عملیات مشترک، طرفین نسبت به داراییها و بدهیها، حقوق و تعهدات مشخصی دارند. این نوع مشارکتها معمولاً بهصورت مستقیم در عملیاتهای مشترک و فعالیتهای تجاری صورت میگیرند.
در مقابل، در مشارکت خاص، طرفین تنها نسبت به خالص داراییها و نتایج مالی مشارکت حقوق دارند. در این نوع مشارکتها، مسئولیت هر طرف محدود به سهم خود از داراییها و نتایج مالی است، و هر طرف در سود و زیان تنها به نسبت سهم خود از مشارکت برخوردار میشود.
4. نحوه شناسایی کنترل مشترک
برای شناسایی کنترل مشترک در یک مشارکت، واحد تجاری باید بهدقت بررسی کند که آیا قرارداد مشارکت، کنترل جمعی را برای تمامی طرفها یا گروهی از طرفها ایجاد میکند یا خیر. این ارزیابی باید شامل موارد زیر باشد:
- اجماع تصمیمات کلیدی: آیا تصمیمگیریهای کلیدی در مورد فعالیتهای مشارکت نیاز به اجماع تمامی طرفها دارد؟
- مشخص بودن طرفهای تصمیمگیرنده: آیا قرارداد بهوضوح مشخص کرده است که کدام طرفها باید برای تصمیمگیری به توافق برسند؟
- عدم توانایی کنترل مستقل: آیا فرآیند تصمیمگیری بهگونهای طراحی شده است که هیچیک از طرفها بهتنهایی قادر به کنترل و هدایت مشارکت نباشد؟
این ارزیابیها بهطور مستقیم تأثیرگذار بر نحوه شناسایی و ثبت کنترل مشترک در صورتهای مالی هستند و به شفافیت بیشتر در گزارشگری مالی کمک میکنند.
روشهای حسابداری مشارکتها
استاندارد حسابداری شماره 40 ، دو روش اصلی برای حسابداری مشارکتها معرفی شده است:
- روش ارزش دفتری
در این روش، داراییها و بدهیها بر اساس ارزش دفتری ثبت میشوند. این روش بهویژه در مشارکتهایی که طرفین دسترسی مستقیم به داراییها دارند، مورد استفاده قرار میگیرد. در این حالت، واحدهای تجاری سهم خود را از داراییها و بدهیها بر اساس نسبت مشارکتشان ثبت میکنند. - روش ارزش منصفانه
در این روش، داراییها و بدهیها بر اساس ارزش منصفانهای که در تاریخ شناسایی تعیینشده، در حسابها منعکس میشوند. این روش زمانی کاربرد دارد که اطلاعات دقیقتری برای ارزیابی داراییها و بدهیها در دسترس باشد، مثلاً در مشارکتهای خاص که نیاز به ارزیابیهای دقیقتر وجود دارد. - حسابداری معاملات خاص
در مواقعی که واحد تجاری با مشارکت خود معاملهای انجام میدهد، مانند فروش یا خرید داراییها، باید سود و زیان ناشی از این معاملات را تنها به میزان سهم سایر طرفهای مشارکت شناسایی کند. برای مثال، اگر واحد تجاری داراییای را به مشارکت بفروشد، سود شناساییشده باید تنها به میزان سهم سایر طرفها باشد. در صورت وجود شواهد کاهش ارزش دارایی، زیان باید بهطور کامل شناسایی شود.
الزامات افشای اطلاعات
افشای دقیق اطلاعات مشارکتها یکی از الزامات کلیدی استاندارد حسابداری شماره 40 است. اطلاعات افشا شده شامل موارد زیر است:
• جزئیات قراردادهای مشارکت
• سهم هر یک از طرفین در داراییها و بدهیها
• سود و زیان تحققیافته و جریانهای نقدی مرتبط
هدف از این افشا، ایجاد شفافیت بیشتر در گزارشهای مالی و ارائه اطلاعات دقیق برای استفادهکنندگان صورتهای مالی است.
تأثیر مشارکتها بر صورتهای مالی
مشارکتها تأثیرات متعددی بر صورتهای مالی واحدهای تجاری دارند که عبارتاند از:
داراییها و بدهیهای ناشی از مشارکت باید بهطور جداگانه و شفاف در ترازنامه واحد تجاری ثبت شود. این ثبتها معمولاً بر اساس سهم طرفین مشخص میشود.
- صورت سود و زیان
در این صورت مالی، سود یا زیان ناشی از مشارکت به نسبت سهم هر طرف شناسایی و گزارش میشود. این موضوع بهویژه در مشارکتهای بزرگ دهانشده بین چندین واحد تجاری، اهمیت پیدا میکند.
- صورت جریانهای نقدی
تمام پرداختها و دریافتیهای مرتبط با مشارکت باید در صورت جریانهای نقدی نشان داده شود. این موضوع بهوضوح میتواند بر قابلیت نقدینگی واحد تجاری اثرگذار باشد.
تطابق با استاندارد بینالمللی
استاندارد حسابداری شماره 40 با استاندارد بینالمللی گزارشگری مالی شماره 11 (IFRS 11) تطابق دارد. این تطابق تضمین میکند که اصول و روشهای حسابداری مشارکتها در سطح بینالمللی یکپارچه و هماهنگ باشند. اجرای این استاندارد از تاریخ 1 فروردین 1400 الزامی شده است.
جمعبندی
استاندارد حسابداری شماره 40 ابزاری مهم برای حسابداران و مدیران مالی است تا فعالیتهای مربوط به مشارکتها را با شفافیت و دقت بسیار بالایی در صورتهای مالی منعکس کنند. این استاندارد با تعریف کنترل مشترک، حقوق و تعهدات طرفین و ارائه روشهای مناسب حسابداری، نهتنها به ایجاد یکپارچگی در گزارشهای مالی کمک کرده بلکه در تصمیمگیریهای مالی و مدیریتی نیز بسیار اثرگذار است.
رعایت این استاندارد برای واحدهای تجاری که در مشارکتها فعالیت میکنند، نهتنها الزامی بلکه امری حیاتی به شمار میآید تا با اطمینان از دقت اطلاعات مالی، در راستای اهداف استراتژیک خود گام بردارند.
مفهوم کنترل مشترک در استاندارد شماره 40 چیست؟
کنترل مشترک به معنای تسهیم کنترل یک مشارکت بهصورت قراردادی است که تنها زمانی برقرار میشود که تمامی طرفهای مشارکت در تصمیمگیریهای کلیدی، به اجماع برسند. هیچ یک از طرفها نمیتواند بهتنهایی تصمیمات مربوط به فعالیتهای مهم را اتخاذ کند.
تفاوت اصلی بین عملیات مشترک و مشارکت خاص چیست؟
در عملیات مشترک، طرفهای مشارکت نسبت به داراییها، بدهیها، درآمدها و هزینهها حقوق و تعهدات دارند. اما در مشارکت خاص، طرفها تنها نسبت به خالص داراییهای مشارکت حقوق دارند و تعهدات محدود به سهم خود است.
در چه شرایطی باید مشارکت بهعنوان عملیات مشترک طبقهبندی شود؟
اگر طرفها نسبت به داراییها و بدهیهای مشارکت حقوق و تعهداتی داشته باشند، مشارکت بهعنوان عملیات مشترک طبقهبندی میشود. این حقوق و تعهدات معمولاً توسط قرارداد و ساختار حقوقی مشارکت مشخص میشوند.
الزامات اصلی افشای اطلاعات برای مشارکتها چیست؟
اطلاعات مرتبط با مشارکتها باید شامل جزئیاتی مانند مالکیت طرفها در داراییها و بدهیها، سهم از سود و زیان، و جریانهای نقدی باشد. همچنین، هرگونه شرایط قراردادی که ممکن است بر حقوق و تعهدات تأثیر بگذارد نیز باید افشا شود.
روشهای پذیرفتهشده برای حسابداری مشارکتها چه هستند؟
دو روش اصلی شامل روش ارزش دفتری (ثبت داراییها و بدهیها با ارزش دفتری) و روش ارزش منصفانه (ثبت داراییها و بدهیها با ارزش منصفانه در تاریخ شناسایی) است. انتخاب روش بستگی به نوع مشارکت و شرایط قرارداد دارد.
دیدگاهتان را بنویسید