حساب های مشکوک الوصول چیست؟ نحوه ثبت مطالبات
حساب های مشکوک الوصول
حسابهای مشکوک الوصول به بخشی از مطالبات شرکتها اطلاق میشود که به دلایلی نظیر ورشکستگی بدهکار، کلاهبرداری، تأخیرهای طولانی، یا عدم همکاری بدهکار، احتمال وصول آنها با تردید مواجه شده است. این نوع مطالبات بهعنوان یکی از مهمترین نگرانیها در مدیریت داراییها مطرح میشوند؛ چرا که میتوانند بهشدت بر ارزش خالص بازیافتی حسابهای دریافتنی اثرگذار باشند. شناسایی حسابهای مشکوک الوصول، مبتنی بر اصل محافظهکاری و اصل تطابق درآمد و هزینه انجام میشود.
بر اساس استانداردهای حسابداری، این نوع حسابها باید در ترازنامه بهصورت حساب کاهنده دارایی نمایش داده شوند؛ یعنی در سرفصل داراییهای جاری، ذخیره مطالبات مشکوک الوصول بهعنوان کاهنده حسابهای دریافتنی گزارش میشود تا صورتهای مالی تصویر شفافتری از وضعیت مالی ارائه دهند.
حساب های مشکوک الوصول در ایران
در نظام مالیاتی ایران، ثبت ذخیره مطالبات مشکوک الوصول به عنوان هزینه قابل قبول تنها در صورت احراز برخی شرایط پذیرفته میشود. بند ۱۱ ماده ۱۴۸ قانون مالیاتهای مستقیم بهروشنی بیان میکند که ذخیره مطالباتی باید مستند، مرتبط با فعالیت شرکت، دارای شواهد کافی مبنی بر عدم وصول، و مبتنی بر اصول حسابداری باشد. شرکتها موظفاند برای هر مشتری جداگانه، اسناد، نامهنگاریها، اخطارها و مدارک عدم پرداخت را ثبت و نگهداری کنند تا در زمان رسیدگی ممیزین مالیاتی قابل ارائه باشد .
در غیر این صورت، حتی اگر از نظر حسابداری ذخیرهگیری صحیح انجام شده باشد، سازمان امور مالیاتی این هزینه را بهعنوان هزینه قابل قبول نمیپذیرد و آن را برگشت میزند. بنابراین، ثبت مطالبات مشکوک الوصول علاوه بر ملاحظات حسابداری، باید با سندیت حقوقی و مستندات کافی همراه باشد تا در فرآیند مالیاتی نیز مورد تأیید قرار گیرد. همچنین ثبت آنها باید در دفاتر قانونی سال مالی مربوط انجام شده باشد و در صورت ارائه خارج از زمان مقرر، مشمول رد هزینه خواهد شد .
روش های شناسایی حساب های مشکوک الوصول
شناسایی حسابهای مشکوک الوصول باید با تکیه بر روشهای قابل اتکا انجام شود. در این زمینه، چهار روش حرفهای و متداول در حسابداری مطرح است :
1️⃣ روش درصدی از حسابهای دریافتنی
در این روش، درصدی از مانده حسابهای دریافتنی پایان دوره، بهعنوان مطالبات مشکوک الوصول در نظر گرفته میشود. این درصد معمولاً بر اساس تجارب قبلی شرکت در خصوص میزان سوخت مطالبات تعیین میشود. مثال :
- مانده حسابهای دریافتنی = ۱۱۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- درصد پیشبینیشده مطالبات مشکوکالوصول = ۱۵٪
- ذخیره لازم = ۱۶,۵۰۰,۰۰۰ ریال
2️⃣ روش درصدی از فروش نسیه
بر اساس این روش، درصد مشخصی از فروش نسیه خالص دوره بهعنوان مطالبات مشکوک الوصول پیشبینی میشود. این رویکرد بیشتر در شرکتهایی با فروش نسیه بالا کاربرد دارد.
مثال :
- فروش نسیه = ۳۶۰,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- تخفیفات = ۸,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- فروش نسیه خالص = ۳۵۲,۰۰۰,۰۰۰ ریال
- درصد مطالبات مشکوک الوصول = ۱۰٪
- ذخیره لازم = ۳۵,۲۰۰,۰۰۰ ریال
3️⃣ روش تجزیه سنی حسابهای دریافتنی
در این روش، مانده حسابهای دریافتنی بر اساس تعداد روزهای گذشته از تاریخ سررسید در جدولی طبقهبندی شده و برای هر بازه زمانی، درصد متفاوتی برای مطالبات مشکوک اعمال میشود. این روش دقیقترین روش برای شرکتهای با تعداد زیاد مشتریان محسوب میشود.
نمونه درصدها:
- ۱–۳۰ روز = ۱۰٪
- ۳۱–۶۰ روز = ۱۵٪
- ۶۱–۹۰ روز = ۲۰٪
- بیش از ۹۰ روز = ۲۵٪
4️⃣ روش بررسی موردی
در موسسات کوچک با تعداد کم مشتری، هر حساب بهصورت جداگانه بررسی میشود و با در نظر گرفتن احتمال عدم وصول، مبلغی بهعنوان مطالبات مشکوک الوصول تعیین میشود.
ثبت حرفهای حساب های مشکوک الوصول در دفاتر حسابداری
1️⃣ ثبت به روش ذخیرهگیری
این روش مطابق با اصل تطابق هزینه با درآمد و برای اهداف گزارشگری مالی توصیه میشود :
✅ در زمان برآورد مطالبات مشکوک الوصول
هزینه مطالبات مشکوک الوصول ( بدهکار )
ذخیره مطالبات مشکوک الوصول ( بستانکار)
✅ در زمان حذف مطالبات سوخت شده
ذخیره مطالبات مشکوک الوصول ( بدهکار )
حسابهای دریافتنی ( بستانکار )
✅ در زمان وصول مطالبات حذفشده
حسابهای دریافتنی ( بدهکار )
ذخیره مطالبات مشکوک الوصول ( بدهکار )
موجودی نقد / بانک ( بدهکار )
حسابهای دریافتنی ( بستانکار )
2️⃣ ثبت به روش حذف مستقیم
این روش مطابق با اصل تطابق هزینه با درآمد و برای اهداف گزارشگری مالی توصیه میشود :
✅ در زمان شناسایی سوخت مطالبات
هزینه مطالبات مشکوک الوصول ( بدهکار )
حساب های دریافتنی ( بستانکار )
✅ در صوت بازیافت مطالبات سوخت شده
بانک ( بدهکار )
هزینه مطالبات مشکوک الوصول ( بستانکار )
ماهیت ذخیره مطالبات مشکوک الوصول
ذخیره مطالبات مشکوک الوصول یک حساب دائمی با ماهیت بستانکار است که بهعنوان کاهنده حسابهای دریافتنی در ترازنامه نمایش داده میشود. این ذخیره به شرکتها کمک میکند تا ریسک عدم وصول را در صورتهای مالی لحاظ کرده و اطلاعات قابل اتکاتری در اختیار ذینفعان قرار دهند.
در روش تحلیل سنی یا درصدی، مانده نهایی مورد نیاز برای حساب ذخیره محاسبه شده و با مانده فعلی مقایسه میشود؛ سپس با ثبت تعدیلی، این مانده به مقدار صحیح رسانده میشود. حتی در مواردی که مانده حساب ذخیره بدهکار باشد (یعنی حذف مطالبات بیشتر از مانده قبلی بوده)، اصلاح ثبت متناسب صورت میگیرد.
بررسی مالیاتی حساب های مشکوک الوصول
بر اساس بند ۱۱ ماده ۱۴۸ قانون مالیاتهای مستقیم، ذخیره مطالبات مشکوک الوصول در صورتی بهعنوان هزینه قابل قبول مالیاتی پذیرفته میشود که :
1️⃣ مربوط به فعالیت شرکت باشد.
2️⃣ احتمال عدم وصول بهصورت مستند اثبات شده باشد.
3️⃣ در دفاتر قانونی ثبت شده باشد.
4️⃣ برای هر بدهکار بهطور جداگانه تعیین و مستند شده باشد.
این موضوع در تعاملات مالیاتی اهمیت بالایی دارد؛ چرا که بدون رعایت این شرایط، ذخیره مذکور بهعنوان هزینه قابل کسر مالیاتی پذیرفته نخواهد شد.
حسابهای دریافتنی و اسناد دریافتنی در مطالبات مشکوک الوصول
در حسابداری، یکی از تمایزهای اساسی در بحث مطالبات، تفاوت میان حسابهای دریافتنی و اسناد دریافتنی است. حسابهای دریافتنی، بدهیهایی هستند که بر مبنای قرارداد یا فاکتورهای فروش نسیه ایجاد شدهاند ولی هیچ سند رسمی مانند چک یا سفته پشتوانه آنها نیست. در مقابل، اسناد دریافتنی مطالباتی هستند که پشتوانه رسمی دارند و معمولاً بهصورت چک، سفته یا برات صادر میشوند.
در بحث مطالبات مشکوک الوصول، این تفاوت اهمیت زیادی دارد؛ چرا که در صورت وجود سند رسمی، پیگیری قانونی برای وصول مطالبات امکانپذیرتر است و احتمال بازیافت افزایش مییابد. با این حال، اگر مدت سررسید سند گذشته باشد و دارنده آن نتواند وجه را دریافت کند، اسناد دریافتنی نیز میتوانند مشکوک الوصول تلقی شده و مشمول ذخیرهگیری گردند. به همین دلیل، هنگام طبقهبندی و تحلیل مطالبات، باید جداگانه وضعیت حسابهای دریافتنی و اسناد دریافتنی بررسی شود و میزان ذخیره لازم برای هرکدام بر اساس ریسک عدم وصول تعیین گردد.
ثبت مطالبات مشکوک الوصول در ترازنامه
در ترازنامه، حساب ذخیره مطالبات مشکوک الوصول بهعنوان یک حساب کاهنده در زیر مجموعه داراییهای جاری (بخش حسابهای دریافتنی) نمایش داده میشود. برای مثال:
| داراییهای جاری | مبلغ (ریال) |
|---|---|
| حسابهای دریافتنی | ۲,۰۰۰,۰۰۰,۰۰۰ |
| ذخیره مطالبات مشکوکالوصول | (۱۰۰,۰۰۰,۰۰۰) |
| خالص حسابهای دریافتنی | ۱,۹۰۰,۰۰۰,۰۰۰ |
تفاوت مطالبات حتمی الوصول، لاوصول و مشکوک الوصول
مطالبات از حیث میزان اطمینان به وصول آنها به سه دسته تقسیم میشوند :
1️⃣ مطالبات حتمی الوصول : این دسته از مطالبات، در زمره مطالباتی قرار دارند که قطعیت بالایی در وصول آنها وجود دارد و معمولاً پشتوانه قانونی، سند رسمی، وضعیت اعتباری مطلوب مشتری یا ضمانت اجرایی دارند. برای این دسته، ذخیرهگیری نیاز نیست.
2️⃣ مطالبات لاوصول : به مطالباتی گفته میشود که پس از پیگیریهای فراوان و طی مراحل قانونی، به این نتیجه رسیدهایم که دریافت آنها ناممکن یا بسیار بعید است. این مطالبات معمولاً در دفاتر حسابداری حذف میشوند.
3️⃣ مطالبات مشکوک الوصول : این نوع مطالبات در منطقه خاکستری بین حتمی الوصول و لاوصول قرار میگیرند. یعنی نمیتوان با قطعیت گفت که غیرقابل وصول هستند، اما نشانههای جدی مبنی بر تأخیر زیاد، عدم پاسخگویی مشتری، یا مشکلات مالی او وجود دارد که احتمال عدم وصول را افزایش میدهد. برای این دسته ذخیرهگیری بر اساس روشهای مجاز انجام میشود.
این تفکیک در ارائه گزارشهای دقیق مالی بسیار اهمیت دارد و موجب شفافیت و تصمیمگیری صحیح برای ذینفعان میشود.
اهمیت بررسی مطالبات مشکوک الوصول
بررسی مطالبات مشکوک الوصول صرفاً یک فرآیند ثبت حسابداری نیست، بلکه در تحلیل وضعیت نقدینگی، سنجش ریسک اعتباری و ارزیابی داراییهای جاری شرکت نقش حیاتی ایفا میکند. شرکتهایی که بدون ارزیابی منظم مطالبات، اقدام به شناسایی دیرهنگام زیانهای مربوط به سوخت مطالبات میکنند، معمولاً با نوسانات شدید سود و زیان مواجه میشوند.
افزون بر آن، مطالبات مشکوک الوصول اگر بدون پوشش ذخیرهگیری در صورتهای مالی باقی بمانند، تصویری غیرواقعی از سلامت مالی شرکت ارائه میدهند. شفافسازی این مطالبات همچنین برای ارائه گزارش به سرمایهگذاران، هیئتمدیره، حسابرسان مستقل و حتی بانکها جهت اعتبارسنجی بسیار مهم است. بنابراین مدیریت دقیق حسابهای مشکوک الوصول نهتنها موجب انضباط مالی میشود، بلکه پایهای برای تصمیمگیریهای استراتژیک نیز خواهد بود.
جمعبندی :
- حسابهای مشکوک الوصول باید در پایان هر دوره مالی بر اساس یکی از چهار روش رسمی شناسایی شوند.
- ثبت آنها باید مطابق استانداردهای حسابداری انجام شود (ترجیحاً به روش ذخیره).
- در ترازنامه بهصورت حساب کاهنده داراییهای جاری نمایش داده میشوند.
- پذیرش مالیاتی آنها منوط به رعایت بند ۱۱ ماده ۱۴۸ ق.م.م است.
- تفکیک مطالبات به سه گروه حتمی الوصول، مشکوک الوصول و لاوصول برای ثبت دقیق ضروری است.
تفاوت روش ذخیرهگیری و حذف مستقیم در ثبت مطالبات مشکوک الوصول چیست ؟
در روش ذخیرهگیری، هزینهها پیشدستانه و بر اساس برآورد ثبت میشود؛ اما در روش حذف مستقیم، تنها هنگام قطعیت در سوختشدن ثبت هزینه انجام میشود.
آیا ذخیره مطالبات مشکوک الوصول جزء هزینههای قابل قبول مالیاتی است ؟
بله، مشروط بر اینکه مستند، واقعی، و طبق ضوابط بند ۱۱ ماده ۱۴۸ قانون مالیاتهای مستقیم ثبت شده باشد.
آیا اسناد دریافتنی هم میتوانند مشکوک الوصول باشند ؟
بله. حتی اگر پشتوانه رسمی مانند چک یا سفته وجود داشته باشد، در صورت احتمال عدم وصول، باید به عنوان مطالبات مشکوکالوصول طبقهبندی شوند.
ثبت ذخیره مطالبات مشکوک الوصول در کدام بخش ترازنامه نمایش داده میشود ؟
بهصورت یک حساب کاهنده در سرفصل داراییهای جاری زیر عنوان حسابهای دریافتنی درج میگردد.
چگونه درصد ذخیره مطالبات مشکوک الوصول تعیین میشود ؟
با توجه به تجربه سالهای گذشته، تحلیل سنی حسابها، یا بررسی موردی وضعیت مشتریان و بدهکاران.
دیدگاهتان را بنویسید