مالیات بر درآمد اتفاقی
مالیات بر درآمد اتفاقی
درآمد اتفاقی به موجب ماده ۱۱۹ قانون مالیاتهای مستقیم، به آن دسته از درآمدهای نقدی یا غیرنقدی اطلاق میشود که اشخاص حقیقی یا حقوقی بدون ارائه خدمت یا انجام معامله متعارف و بهصورت بلاعوض یا محاباتی به دست میآورند؛ مانند هبه، صلح رایگان، دریافت جوایز یا انجام معاملات با قیمتهای غیرواقعی. ویژگی اصلی این درآمدها ، غیرمترقبه بودن ، غیرشغلی بودن ، و نداشتن تکرار است. این نوع درآمد در دسته مالیاتهای مستقیم ، ذیل عنوان «مالیات بر درآمد» طبقهبندی میشود.
انواع درآمدهای اتفاقی مشمول مالیات
1️⃣درآمدهای نقدی بلاعوض
شامل کمکهای نقدی رایگان، دریافت جایزههای نقدی از اشخاص حقیقی یا حقوقی و سایر مبالغ نقدی بدون عوض.
2️⃣ درآمدهای غیرنقدی بلاعوض
اگر شخصی دارایی غیرنقدی مانند خانه، خودرو، سهام یا سایر اموال باارزش را بدون پرداخت وجه (بهصورت بلاعوض) دریافت کند، این درآمد مشمول مالیات اتفاقی خواهد بود. در این موارد، مبنای محاسبه مالیات «ارزش روز دارایی در تاریخ انتقال» است؛ رقمی که یا توسط اداره امور مالیاتی تعیین میشود، یا بر اساس استعلام رسمی از مراجع معتبر مانند کارشناسان رسمی دادگستری یا جدول ارزش معاملاتی املاک محاسبه خواهد شد.
3️⃣معاملات محاباتی
در معاملات محاباتی، ارزش عوضین (مبادلهشده) بهصورت عمدی و غیرواقعی درج میشود. مثلاً ملکی به ارزش ۱۰ میلیارد ریال با قیمت ۲ میلیارد ریال فروخته شود.
4️⃣ هبه معوض و غیرمعوض
انتقال رایگان یا کمبهای دارایی با یا بدون دریافت عوض. هر دو مورد مشمول مالیات هستند مگر در صورت برخورداری از معافیت.
5️⃣صلح اموال (صلح قطعی یا عمری)
انتقال دارایی در قالب عقد صلح نیز، در صورت بلاعوض بودن، مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی است.
مالیات بر درآمد اتفاقی در صلح عمری
در صلح عمری، مالک (مصالح) دارایی خود را به شخص دیگری (متصالح) واگذار میکند، ولی منافع آن—مثل سکونت یا اجاره—را تا پایان عمر برای خود نگه میدارد. مطابق ماده ۱۲۲ قانون مالیاتهای مستقیم، در این نوع صلح ، مجموع ارزش روز دارایی و ارزش منافع آن در زمان شروع تعلق، مبنای محاسبه مالیات بر درآمد اتفاقی قرار میگیرد.
اگر انتقال پیش از فوت مصالح قطعی شود، و در سند مبلغی کمتر از بهای واقعی دارایی درج شده باشد ، مابهالتفاوت ارزش واقعی و سندی نیز مشمول مالیات است.
مثال واقعی :
فرض کنید پدر ساختمانی به ارزش روز ۱۰ میلیارد ریال را به فرزندش صلح عمری میکند، ولی حق استفاده از ملک (سکونت یا اجاره) را برای خود تا پایان عمر حفظ مینماید. اگر ارزش منافع سالانه ملک یک میلیارد ریال باشد، مبنای مالیات مجموع این دو یعنی ۱۱ میلیارد ریال خواهد بود.
مثال عددی از تفاوت ارزش:
در صورتی که در سند صلح، ارزش ملک ۶ میلیارد ریال درج شده باشد، ولی قیمت واقعی ۱۰ میلیارد ریال باشد، ۴ میلیارد ریال مابهالتفاوت مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی خواهد شد و برای اشخاص حقیقی طبق نرخ پلکانی ماده ۱۳۱ محاسبه میشود:
۲میلیارد × ۱۵٪ = ۳۰۰ میلیون
۲میلیارد × ۲۰٪ = ۴۰۰ میلیون
جمع مالیات: ۷۰۰ میلیون ریال
نحوه محاسبه درآمد مشمول مالیات
بر اساس ماده ۱۲۰ قانون مالیاتهای مستقیم :
1️⃣درآمد نقدی : کل مبلغ دریافتی.
2️⃣درآمد غیرنقدی : بر اساس بهای روز در تاریخ تحقق درآمد.
3️⃣املاک دارای ارزش معاملاتی : محاسبه بر مبنای ارزش معاملاتی موضوع ماده ۶۴.
4️⃣ هبه یا صلح معوض : تفاوت بین ارزش واقعی عوضین، ملاک تشخیص است.
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی برای اشخاص حقیقی
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی طبق ماده ۱۳۱ قانون مالیاتهای مستقیم به صورت پلکانی محاسبه میشود :
| میزان درآمد مشمول مالیات سالانه (ریال) | نرخ مالیات |
|---|---|
| تا مبلغ 2,000,000,000 ریال | ۱۵٪ |
| نسبت به مازاد از 2,000,000,001 تا 4,000,000,000 ریال | ۲۰٪ |
| نسبت به مازاد بیش از 4,000,000,000 ریال | ۲۵٪ |
مثال عددی از نحوه محاسبه مالیات بر درآمد اتفاقی برای اشخاص حقیقی
فرض کنید فردی ملکی به ارزش ۵ میلیارد ریال را بهصورت بلاعوض دریافت کرده است. مالیات بر درآمد اتفاقی وی طبق نرخهای ماده ۱۳۱ قانون مالیاتهای مستقیم، بهصورت پلکانی محاسبه میشود :
1️⃣ تا ۲ میلیارد ریال اول :
2,000,000,000 × 15٪ = 300,000,000 ریال
2️⃣مازاد تا ۴ میلیارد ریال (۲ میلیارد بعدی) :
2,000,000,000 × 20٪ = 400,000,000 ریال
3️⃣مازاد بر ۴ میلیارد ریال (۱ میلیارد باقیمانده) :
1,000,000,000 × 25٪ = 250,000,000 ریال
✅ جمع کل مالیات پرداختی :
۹۵۰ میلیون ریال
نرخ مالیات بر درآمد اتفاقی برای اشخاص حقوقی
طبق بخشنامه شماره ۲۳۰/۹۷/۱۵۸ مورخ ۱۳۹۷/۱۱/۲۴ نرخ مالیات بر درآمدهای اتفاقی اشخاص حقوقی نیز معادل نرخ ماده ۱۳۱ برای اشخاص حقیقی تعیین شده است، و نه نرخ ثابت ۲۵ درصد موضوع ماده ۱۰۵ قانون مالیاتها
تفسیر مواد ۱۱۹ تا ۱۲۸ قانون مالیاتهای مستقیم مرتبط با درآمد اتفاقی
⬅️ماده ۱۱۹
درآمدهایی که بدون انجام خدمات یا معاملات معمول بهدست میآیند—نظیر هبه، جوایز، صلح یا معاملات محاباتی—در قالب درآمد اتفاقی شناخته شده و مشمول مالیات میشوند، فارغ از نوع نقدی یا غیرنقدی آن.
⬅️ ماده ۱۲۰
درآمد مشمول مالیات بهصورت زیر تعیین میشود:
- برای وجه نقد: کل مبلغ دریافتی.
- برای دارایی غیرنقدی: بر اساس بهای روز در زمان دریافت.
- در مورد املاک: با ملاک ارزش معاملاتی تعیینشده توسط سازمان مالیاتی.
⬅️تبصره ماده ۱۲۰
در هبه یا صلح معوض، مالیات به اختلاف بین ارزش واقعی دارایی و عوض دریافتی تعلق میگیرد و بر عهده کسی است که منفعت برده است.
تصور کنید آقای شریفی ملکی به ارزش ۴ میلیارد ریال دارد و آن را با خودروی آقای یزدی به ارزش ۲ میلیارد ریال تعویض میکند. این صلح معوض از نظر مالیاتی نابرابر تلقی میشود. چون آقای یزدی نفع بیشتری برده، تفاوت ۲ میلیارد ریال مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی برای او خواهد بود.
⬅️ ماده ۱۲۱
در معاملات با حق فسخ یا رجوع، در ابتدا مالیات قطعی محسوب میشود؛ اما اگر ظرف شش ماه فسخ شود و از منافع استفاده نشده باشد، امکان بازپرداخت مالیات وجود دارد.
⬅️ماده ۱۲۲
در صلح عمری با حفظ منافع برای مصالح، ارزش همزمان عین و منفعت مبنای محاسبه مالیات است. در صورت انتقال زودتر، ملاک محاسبه تفاوت ارزش روز و قیمت سند خواهد بود.
⬅️ماده ۱۲۳
اگر کسی بدون پرداخت بها از منافع دارایی استفاده کند (مثل سکونت رایگان)، مشمول مالیات سالانه بر ارزش منفعت خواهد بود، حتی اگر قراردادی ثبت نشده باشد.
⬅️ماده ۱۲۵
در صورتی که دارایی از طریق ارث منتقل شود و مشمول مالیات بر ارث باشد، دیگر مشمول مالیات اتفاقی نخواهد بود تا از اخذ دو مالیات جلوگیری شود.
⬅️ ماده ۱۲۶
مهلت ارسال اظهارنامه برای درآمدهای اتفاقی تا پایان ماه بعد از تحقق درآمد است. برای منافع مستمر مانند سکونت رایگان، پایان اردیبهشت سال بعد مهلت ارسال است. در صورت پرداخت مالیات در دفاتر رسمی، الزام ارسال اظهارنامه حذف میشود.
⬅️ ماده ۱۲۷
سه مورد زیر از مالیات اتفاقی معافاند:
- کمک بلاعوض دولت، نهاد عمومی یا خیریه به اشخاص حقیقی
- پرداختها بابت جبران خسارات ناشی از حوادث قهری مانند زلزله
- جوایز دولتی برای تشویق در تولید، صادرات یا کشاورزی
⬅️ماده ۱۲۸
برای اشخاص حقوقی، درآمدهای اتفاقی با بررسی دفاتر مالیاتی شناسایی شده و مالیات پرداختی در منبع، بهعنوان پیشپرداخت مالیات عملکرد تلقی میشود.
هبه به فرزند و مالیات آن
در صورتی که والدین مالی نظیر ملک را به فرزند خود بهصورت بلاعوض منتقل کنند، این انتقال تحت عنوان “هبه غیرمعوض” محسوب و مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی میشود. نرخ مالیات با توجه به ارزش معاملاتی دارایی هدیهشده و بهصورت پلکانی تعیین میگردد. نکته مهم اینکه اگر هبهدهنده و هبهگیرنده، رابطه درجهاول داشته باشند، امکان اعمال معافیت جزئی وجود دارد اما قانوناً اصل مالیات کماکان برقرار است.
هبه به همسر و وضعیت مالیاتی آن
در انتقال ملک به همسر نیز اصول مالیاتی پابرجاست. چنانچه انتقال در قالب هبه، صلح یا حتی فروش صوری انجام شود، سازمان امور مالیاتی آن را مشمول مالیات نقلوانتقال و در موارد خاص، مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی تلقی میکند. استفاده از قرارداد صلح عمری با حفظ منافع برای زوج، یا تنظیم سند بهصورت مهریه، از جمله راهکارهایی است که در عمل میتواند مشمول معافیت یا تخفیف مالیاتی شود.
اظهارنامه مالیاتی درآمدهای اتفاقی
طبق ماده ۱۲۶ قانون مالیاتهای مستقیم ، اشخاصی که درآمد اتفاقی دارند—چه نقدی و چه غیرنقدی—باید اظهارنامه مالیاتی خود را در مهلت قانونی به اداره امور مالیاتی تحویل دهند. مهلتها بسته به نوع درآمد متفاوت است :
اگر درآمد بهصورت بلاعوض و یکباره (مثل هبه یا صلح قطعی) باشد :
تا پایان ماه بعد از تاریخ انتقال باید اظهارنامه تسلیم شود .
در مورد درآمدهای مستمر مانند اجاره رایگان یا واگذاری منفعت بدون عوض :
تا پایان اردیبهشت سال بعد مهلت ارائه اظهارنامه خواهد بود .
اگر معامله از طریق دفترخانه رسمی ثبت و مالیات آن پرداخت شده باشد :
✅ تکلیف تسلیم اظهارنامه ساقط است .
🔹 اشخاص حقیقی: موظفاند برای هر درآمد مشمول، بهتناسب نوع آن در مهلت مقرر اظهارنامه بدهند.
🔹 اشخاص حقوقی: طبق تبصره ماده ۱۱۰، نیازی به ارائه اظهارنامه جداگانه برای درآمد اتفاقی ندارند. آنها باید تا پایان تیرماه سال مالی بعد، اظهارنامه عملکرد را بهصورت جامع (شامل همه درآمدها) تسلیم و مالیات را بر اساس دفاتر قانونی پرداخت کنند.
معافیتهای قانونی در مالیات بر درآمد اتفاقی
طبق ماده ۱۲۷، موارد زیر از پرداخت مالیات بر درآمد اتفاقی معاف هستند :
1️⃣کمکهای نقدی و غیرنقدی بلاعوض توسط نهادهای دولتی، عمومی یا خیریهها
2️⃣کمک به خسارتدیدگان حوادث غیرمترقبه
3️⃣جوایز دولتی برای تشویق به صادرات، تولید و کشاورزی
کمکهای دولتی به شرکتهای دانشبنیان و فناوران(شرکتهای دانشبنیان مستقر در پارکهای علم و فناوری، مراکز رشد یا شتابدهندههای دارای مجوز، اگر کمکهای مالی یا تجهیزات بلاعوض از دولت یا نهادهای عمومی دریافت کنند، طبق تبصره ماده ۱۲۷ قانون مالیاتهای مستقیم و آییننامههای مربوطه، از پرداخت مالیات بر درآمد اتفاقی معاف هستند
تفاوت مالیات بر درآمد اتفاقی اشخاص حقیقی و حقوقی
| ویژگی | اشخاص حقیقی | اشخاص حقوقی |
|---|---|---|
| نحوه محاسبه نرخ | پلکانی (۱۵-۲۵٪) | همانند اشخاص حقیقی طبق ماده ۱۳۱ |
| زمان ارسال اظهارنامه | پایان ماه بعد / اردیبهشت | پایان تیرماه سال مالی بعد |
| دامنه معافیت | گستردهتر | محدودتر |
| سازوکار تشخیص درآمد | خوداظهاری | رسیدگی به دفاتر قانونی |
آیا هبه ملک به فرزند با سند رسمی نیز مشمول مالیات اتفاقی است ؟
بله، در صورت بلاعوض بودن، مشمول مالیات بر درآمد اتفاقی طبق ماده ۱۱۹ است.
صلح عمری با حفظ منافع شامل مالیات اتفاقی میشود ؟
طبق ماده ۱۲۲، ارزش عین و منافع مشمول مالیات است.
جوایز دریافتی از بانکهای رسمی نیز مشمول این مالیات هستند ؟
خیر، جوایز بانکی دارای معافیت ماده ۱۲۷ هستند.
آیا اشخاص حقوقی هم باید مالیات اتفاقی را در دفاتر ثبت کنند ؟
بله، طبق ماده ۱۲۸، این مالیات به عنوان پیشپرداخت در دفاتر ثبت میشود.
فروش صوری ملک به فرزند چه وضعیتی دارد ؟
مشمول مالیات است، اگر معامله محاباتی تشخیص داده شود.
آیا انتقال رایگان ملک به همسر شامل معافیت است ؟
تنها در شرایط خاص (مهریه یا ارث) ممکن است معاف باشد. رابطه زوجیت بهتنهایی کفایت نمیکند.
دیدگاهتان را بنویسید