تحریر دفاتر قانونی الکترونیکی
دفاتر قانونی الکترونیکی چیست ؟
دفاتر قانونی مجموعه اسنادی هستند که کلیه رویدادهای مالی (خرید، فروش، درآمد، هزینه و…) باید بهترتیب تاریخ وقوع در آنها ثبت و نگهداری شوند تا مبنای رسیدگی مالیاتی قرار گیرند. در نسخه نوین، همین کارکرد در دفاتر الکترونیکی ادامه مییابد؛
با این تفاوت که ثبت، نگهداری، گزارشگیری و حسابرسی در فضای ابری و «سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی» انجام میشود. این انتقال باعث کاهش خطای انسانی، افزایش سرعت و شفافیت، و دسترسی آسان به گزارشها شده و الزامات طبقهبندی و ارائه را نیز همسو با استانداردهای حسابداری حفظ میکند.
تحریر دفاتر قانونی الکترونیکی چیست ؟
تحریر دفاتر قانونی الکترونیکی بهعنوان یکی از جدیدترین تکالیف مؤدیان مشمول پلمب، جایگزین قطعی دفاتر کاغذی شده است. با راهاندازی سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی و اتصال آن به درگاه سازمان امور مالیاتی، فرآیند ثبت، بایگانی و ارائه دفاتر از شکل دستی و فیزیکی به فضای ابری و فایلهای استاندارد (اکسل/CSV) منتقل شده و از ۲ اردیبهشت ۱۴۰۴ نیز دسترسی عمومی و بهرهبرداری رسمی آغاز گردیده است. به معنای ثبت، پلمپ و ارسال دفاتر روزنامه و کل کسبوکارها بهصورت آنلاین است.
📍در این سامانه :
1️⃣ دفاتر پیش از تکمیل، از طریق وبسرویس به سازمان امور مالیاتی و ثبت اسناد استعلام میشوند.
2️⃣ قالب استاندارد اکسل (یا CSV) برای درج اطلاعات مالی در اختیار مودیان قرار میگیرد.
3️⃣ پس از بارگذاری فایل، سیستم صحت ساختار و محتوا را بررسی کرده و پیشنمایش میدهد.
4️⃣ کاربر میتواند وضعیت پردازش و خطاهای احتمالی را در بخش «تاریخچه بارگذاری اطلاعات» پیگیری کند.
انواع دفاتر قانونی در قالب دفاتر الکترونیکی
در چهارچوب آییننامه اجرایی ماده ۹۵، تعریف دفاتر تغییر نکرده است و صرفاً بستر نگهداری الکترونیکی شده است :
1️⃣ دفتر روزنامه (الکترونیکی) : محل ثبت روزانه رویدادهای مالی بهترتیب تاریخ.
2️⃣ دفتر کل (الکترونیکی) : انتقال و تجمیع اقلام ثبتشده روزنامه برحسب سرفصل/کد حساب.
3️⃣ دفتر روزنامه و کل مشترک : دفتری با ستونهای سرفصلهای متفاوت برای استخراج صورتهای مالی.
4️⃣ دفتر معین : تفکیک حسابهای دفتر کل برحسب مقتضیات (کارتهای حساب نیز در حکم معین).
5️⃣ سایر دفاتر : دفاتر مورد استفاده طبق قوانین خاص (شهرداری، محاسبات عمومی و…).
در تحریر دفاتر قانونی الکترونیکی، ساختار سرفصلها، ترتیب تاریخی، و تکیه بر اسناد و مدارک همچنان الزامآور است؛ تنها «ثبت دستی روی کاغذ» جای خود را به بارگذاری فایل استاندارد در سامانه داده است.
آییننامه اجرایی تحریر دفاتر الکترونیکی
برای اجرای دقیق سامانه تحریر دفاتر الکترونیکی، آییننامهای مصوب شده که ضوابط و دستورالعملهای زیر را شامل میشود :
✅ ماده ۱ – تعریف دفاتر الکترونیکی
دفاتر الکترونیکی، دفاتر روزنامه و کل هستند که بر اساس قالب مصوب سازمان امور مالیاتی و با فرمتهای مجاز (Excel یا CSV) تهیه و از طریق سامانه ملی مالیات بهصورت الکترونیکی ارسال میشوند.
✅ ماده ۲ – مخاطبین
کلیه اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی گروه اول مالیاتی موظف به تحریر و ارسال دفاتر الکترونیکی هستند.
✅ ماده ۳ – قالب و ساختار فایل
فایل دفاتر باید تنها شامل یک شیت باشد.
ستونها باید دقیقاً به ترتیب و با عناوین زیر باشند:
- کد حساب کل
- عنوان حساب کل
- کد حساب معین
- عنوان حساب معین
- کد حساب تفصیلی
- عنوان حساب تفصیلی
- گردش بدهکار (ریال)
- گردش بستانکار (ریال)
- تاریخ گردش (YYYY/MM/DD)
در هر سطر تنها یکی از ستونهای گردش بدهکار یا بستانکار مقدار داشته باشد.
فایلهای بیش از ۱۰۰۰ رکورد باید به فرمت CSV ارسال شوند.
✅ ماده ۴ – مهلت ارسال
مودیان موظفاند حداکثر تا پایان اسفند ماه هر سال مالی، دفاتر الکترونیکی سال بعد را از طریق سامانه ارسال کنند.
✅ ماده ۵ – نحوه ارسال
ورود به درگاه ملی خدمات الکترونیکی مالیاتی (my.tax.gov.ir).
انتخاب گزینه «سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی».
تعیین بازه زمانی گردش حساب و کد رهگیری دفتر پلمپشده.
بارگذاری فایل و مشاهده پیشنمایش ده سطر اول.
تأیید نهایی و ارسال.
✅ ماده ۶ – بررسی و تأیید
سامانه بهصورت خودکار صحت قالب و تطابق دادهها را بررسی میکند. در صورت وجود خطا، مودی موظف است اصلاحات لازم را انجام داده و مجدداً بارگذاری نماید.
✅ ماده ۷ – نگهداری سوابق
مودیان باید اصل فایلهای ارسالی و اسناد پشتیبان (فاکتورها، قراردادها و…) را حداقل به مدت ۵ سال نگهداری کنند.
✅ ماده ۸ – جریمه تأخیر و عدم ارسال
عدم ارسال بهموقع دفاتر الکترونیکی، مشمول جریمه ۲۰٪ مالیات متعلق آن سال خواهد بود.
عدم تهیه و ارسال دفاتر منجر به لغو معافیتها و مشوقهای مالیاتی میشود.
✅ ماده ۹ – حذف دفاتر فیزیکی
از سال ۱۴۰۴ دفاتر پلمپشده فیزیکی حذف شده و مودیان تنها مکلف به ارسال دفاتر الکترونیکی هستند.
ورود به سامانه دفاتر الکترونیکی و دسترسی به سرویس ها
1️⃣ ثبتنام و ورود
مراجعه به درگاه ملی خدمات الکترونیکی سازمان امور مالیاتی:
https://my.tax.gov.ir
انتخاب «ورود به سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی» و وارد کردن کد ملی و شماره اقتصادی.
2️⃣ دانلود و تکمیل قالب اکسل
دانلود قالب استاندارد شامل ستونهای:
کد و عنوان حساب کل، معین و تفصیلی
گردش بدهکار و بستانکار (فقط عددی)
تاریخ گردش (فرمت YYYY/MM/DD)
رعایت دستورالعمل:
تنها یک شیت
در هر سطر، فقط بدهکار یا بستانکار
فایلهای بیش از ۱۰۰۰ رکورد به فرمت CSV
3️⃣ بارگذاری و پیشنمایش فایل
انتخاب نوع فایل (Excel/CSV) و تنظیمات جداکننده (برای CSV)
تعیین بازه زمانی گردش حساب و کد رهگیری دفتر پلمپشده
بارگذاری فایل و مشاهده ۱۰ سطر اول پیشنمایش
رفع خطاهای نمایشدادهشده در صورت وجود
4️⃣ مشاهده و پیگیری تاریخچه بارگذاری
دسترسی به جدول «تاریخچه بارگذاری اطلاعات»
مشاهده وضعیت (موفق، در حال پردازش، خطا)
امکان دانلود فایل و مشاهده جزئیات خطا
📌 تذکر مهم در تحریر دفاتر الکترونیکی : تاریخ آخرین رویداد فایل جاری را دقیق انتخاب کنید؛ زیرا پس از ثبت نهایی، در بارگذاریهای بعدی امکان ثبت سند برای تاریخهای قبل از آن وجود نخواهد داشت.
مزایای سامانه تحریر دفاتر قانونی الکترونیکی
1️⃣ کاهش هزینه و زمان : حذف دفاتر کاغذی و ارسال آنلاین دادهها
2️⃣ دقت و صحت بیشتر : کنترل خودکار قالب و مقادیر عددی
3️⃣ شفافیت و پیگیری آسان : دسترسی به پیشنمایش و گزارش وضعیت بارگذاری
4️⃣ جلوگیری از جعل اسناد : امضای الکترونیکی و ذخیره امن اطلاعات
5️⃣ هماهنگی با سایر سامانهها : استعلام خودکار اطلاعات مودی از سامانههای ثبت شرکتها و مالیاتی
چه کسانی مکلفاند دفاتر الکترونیکی نگهداری و تحریر کنند ؟
مطابق جزء الف ماده ۶ آییننامه ماده ۹۵، کلیه اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی گروه اول مکلف به نگهداری دفاتر روزنامه و کل یا سایر دفاتر (دستی یا ماشینی/الکترونیکی) متکی به اسناد و مدارک هستند.
در طبقه بندی صاحبان مشاغل :
1️⃣ گروه اول یا بهواسطه نوع فعالیت (ازجمله واردکنندگان/صادرکنندگان، واحدهای تولیدی و معدنی دارای مجوز، هتلهای سهستاره و بالاتر، بیمارستانها و کلینیکهای تخصصی، صرافیها، فروشگاههای زنجیرهای و…)، یا بهواسطه حجم فعالیت (درآمد/فروش فراتر از نصاب اعلامی) تعیین میشوند.
2️⃣ در فعالیت صرفاً خدماتی، ۵۰٪ نصاب معیار گروهبندی لحاظ میشود.
3️⃣ گروه دوم و سوم نیز حسب مقررات مکلف به نگهداری اسناد و تکمیل صورت درآمد و هزینه هستند؛ اما موضوع این مقاله تمرکز بر گروههای ملزم به دفاتر قانونی در بستر الکترونیکی است.
برای شرکت در دوره مشاور مالیاتی می توانید به لینک مربوطه مراجعه نمایید.
حذف دفاتر کاغذی و استقرار دفاتر الکترونیکی
1️⃣ در مهر ۱۴۰۳، خبر حذف تدریجی دفاتر فیزیکی و جایگزینی دفاتر الکترونیکی اعلام شد.
2️⃣ ۲ اردیبهشت تا ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴: دوره آزمایشی ۱۵ روزه برای آموزش و آزمون عملکرد سامانه؛ در این بازه دادهها ثبت نهایی نمیشود.
3️⃣ این فرصت آموزشی بنا بر اطلاعیههای بعدی تا ۲۰ خرداد ۱۴۰۴ تمدید شد و سپس دادههای آزمایشی حذف گردید.
4️⃣ از ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴: آغاز بهرهبرداری رسمی/اجباری و جایگزینی واقعی دفاتر کاغذی با دفاتر قانونی الکترونیکی.
📌 نتیجه عملی : از این تاریخ، پلمب فیزیکی برای گروههای مشمول حذف و پلمب الکترونیکی با بارگذاری فایلهای استاندارد در درگاه مالیاتی الزامی است.
پلمپ دفاتر قانونی
پلمپ دفاتر قانونی فرآیندی است که طی آن دفاتر حسابداری شامل دفتر روزنامه و دفتر کل به تأیید رسمی سازمان ثبت اسناد و املاک کشور میرسند تا تمامی رویدادهای مالی شرکتها و اشخاص حقیقی معتبر شناخته شود. این اقدام مانع از تغییر یا حذف اطلاعات مالی شده و صحت ثبت تراکنشها را تضمین میکند.
طبق مقررات جدید از سال ۱۴۰۴، پلمپ دفاتر بهصورت الکترونیکی انجام میشود و دفاتر فیزیکی حذف شدهاند. مؤدیان موظفاند از طریق سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی اطلاعات خود را در قالب فایل اکسل یا CSV بارگذاری و پس از تأیید، دفاتر قانونی خود را بهصورت رسمی پلمپ نمایند.
قانون جدید پلمب دفاتر ۱۴۰۴ و مهلتهای ارسال در دفاتر الکترونیکی
✅ برای سال ۱۴۰۳ :
- اگر دفاتر کاغذی پلمب و نگهداری شده باشد، تابع مقررات دفاتر دستی هستید و الزام به بارگذاری در سامانه دفاتر الکترونیکی ندارید.
- اگر دفاتر الکترونیکی پلمب شده باشد، باید دادهها را طبق فرمت ابلاغی در مهلت تعیینشده بارگذاری کنید (در جمعبندیها به پایان خرداد ۱۴۰۴ بهعنوان موعد بارگذاری سال ۱۴۰۳ اشاره شده است).
✅ برای سال ۱۴۰۴ :
- دورههای گزارشدهی ششماهه و مهلت بارگذاری دو ماه پس از پایان هر دوره در نظر گرفته شده است؛ بهعنوان نمونه، برای ششماهه اول ۱۴۰۴ (فروردین تا شهریور)، حداکثر تا آبان ۱۴۰۴ باید بارگذاری انجام شود.
- در برخی اطلاعیهها نیز از دو ماه مهلت در سال ۱۴۰۴ و برنامه کاهش تدریجی بازهها در سالهای بعد یاد شده است. مرجع نهایی، اعلانهای سامانه و سازمان امور مالیاتی است.
پیشنیاز پلمب و تحریر در دفاتر الکترونیکی
1️⃣ اظهارنامه پلمب دفاتر تجاری باید تکمیل و ارسال شده باشد تا امکان بارگذاری اطلاعات فراهم شود (اطلاعات پلمب بهصورت برخط از ثبت اسناد و املاک دریافت میشود).
2️⃣ دریافت امضای دیجیتال برای فرآیندهای سامانهای الزامی است.
3️⃣ در سالهای مالی مشخص، دفاتری که از ۲۳ تیر ۱۴۰۳ به بعد الکترونیکی پلمب شدهاند، مشمول بارگذاری در سامانه هستند.
مراحل پلمب و تحریر دفاتر قانونی الکترونیکی بهصورت گامبهگام
1️⃣ ورود به درگاه ملی خدمات الکترونیک سازمان امور مالیاتی و انتخاب سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی.
2️⃣ دریافت نام کاربری/رمز و احراز هویت مرتبط (شامل امضای دیجیتال).
3️⃣ دانلود قالب اکسل و مطالعه دستورالعمل تکمیل (یکشیت، ترتیب ستونها، شرح سند تا ۲۵۵ کاراکتر، برابری جمع بدهکار و بستانکار، تاریخها در محدوده بازه فایل، و…).
4️⃣ تنظیمات بارگذاری: نوع فایل (Excel/CSV)، Delimiter برای CSV، انتخاب کد رهگیری دفتر پلمب، تعیین تاریخ انتهای بازه.
5️⃣ بارگذاری فایل و مشاهده پیشنمایش ۱۰ سطر؛ در صورت خطا، آیتمهای علامتدار (!) را اصلاح کنید.
6️⃣ ارسال، بررسی وضعیت پردازش و سپس ثبت نهایی. با نهاییشدن، رکورد در تاریخچه بارگذاری در صدر لیست قرار میگیرد.
7️⃣ در طول سال، ثبت روزانه رویدادها و انتقال تا ۱۵ ماه بعد به کل را فراموش نکنید؛ برای سال ۱۴۰۴، به دورههای ششماهه و مهلت دوماهه پس از پایان هر دوره توجه داشته باشید.
مدارک و اطلاعات لازم برای پلمب و تحریر در دفاتر الکترونیکی
1️⃣ برای اشخاص حقوقی : مدارک هویتی مدیرعامل، مستندات ثبتی شرکت، روزنامه تاسیس/تغییرات، و در صورت اقدام از طریق وکیل، وکالتنامه.
2️⃣ برای اشخاص حقیقی : کارت ملی، مجوز فعالیت (پروانه کسب و…)، اظهارنامه پلمب با مهر و امضا، و در صورت اقدام از طریق وکیل، وکالتنامه.
3️⃣ اطلاعات پلمب الکترونیکی از ثبت اسناد بهطور برخط به سامانه منتقل میشود؛ پس از آن، صرفاً مطابق دستورالعمل سامانه بارگذاری کنید.
4️⃣ امضای الکترونیکی دفاتر
5️⃣ توکن سختافزاری (از GICA) یا نرمافزار کلید ثبت (اندروید)
6️⃣ استفاده از میانافزار «دستینه» و سامانه «ثبت من»
مهلت تحریر دفاتر قانونی
بر اساس آییننامه ماده ۹۵ قانون مالیاتهای مستقیم، رویدادهای مالی باید روزانه در دفتر روزنامه ثبت و حداکثر تا پانزدهم ماه بعد به دفتر کل منتقل شوند. در نسخه الکترونیکی نیز همین ترتیب زمانی الزامی است.
برای دفاتر سال ۱۴۰۴، مهلت بارگذاری دادهها در سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی دو ماه پس از پایان هر دوره ششماهه تعیین شده است؛ بهعنوان مثال، برای دوره فروردین تا شهریور ۱۴۰۴، آخرین فرصت ارسال تا پایان آبان ۱۴۰۴ میباشد. رعایت این زمانبندی از تأخیر در تحریر دفاتر جلوگیری کرده و مانع از رد دفاتر یا اعمال جریمه مالیاتی میشود.
جریمه عدم ارسال دفاتر الکترونیکی
مطابق ماده ۱۹۳ قانون مالیاتهای مستقیم، در صورت عدم ارسال دفاتر قانونی الکترونیکی یا ارائه ناقص اطلاعات، مؤدی مشمول جریمهای معادل ۲۰ درصد مالیات متعلق خواهد شد. این جریمه زمانی اعمال میشود که مؤدیان علیرغم الزام قانونی به ثبت و ارسال دفاتر در سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی، از انجام این تکلیف در مهلت مقرر خودداری کنند.
علاوه بر جریمه نقدی، در برخی موارد، اداره امور مالیاتی میتواند درآمد مؤدی را بهصورت علیالرأس برآورد نماید. بنابراین نگهداری و تحریر دفاتر الکترونیکی در زمان تعیینشده، برای جلوگیری از جریمه و حفظ اعتبار مالیاتی ضروری است.
تحریر دفاتر الکترونیکی در عمل: نکات فایل اکسل/CSV
- یک Sheet، با عناوین و ترتیب ستونها دقیقاً مطابق قالب سامانه.
- گردش بدهکار/بستانکار فقط عددی؛ در هر سطر فقط یکی از دو ستون مبلغ دارای مقدار باشد.
- شماره سند و شرح سند برای رکوردهای یک سند یکسان باشد؛ در شرح، جزئیات لازم (علت رویداد، طرف حساب، شماره حساب بانکی مرتبط و…) در صورت معنادار بودن قید شود.
- جمع بدهکار = جمع بستانکار.
- فرمت تاریخ: YYYY/MM/DD (مثال: 1404/04/26) و در بازه فایل جاری.
- فایلهای بیش از ۱۰۰۰ رکورد را CSV بارگذاری کنید.
موارد رد دفاتر قانونی در بستر دفاتر الکترونیکی
1️⃣ ثبتنشده بودن دفاتر نزد مرجع ذیربط، فاقد برگ بودن یا عدم ارائه جلدهای تحریر/نانویس.
2️⃣ عدم ثبت فعالیت مالی، تأخیر در تحریر روزنامه/کل بیش از حدود مجاز، عدم ثبت عملیات شعبه در مرکز.
3️⃣ عدم تطبیق دفاتر با اطلاعات سیستمهای الکترونیکی/صندوق یا سامانه برخط معاملات برای مشمولان.
4️⃣ خالی گذاشتن بیش از حد معمول در روزنامه، تغییر نرمافزار بدون اطلاع، تغییر روش دستی↔ماشینی در طول دوره، تحریر به غیر از زبان فارسی و پول رایج، و حذف عملیات در دفاتر الکترونیکی.
جمعبندی
سامانه تحریر دفاتر قانونی الکترونیکی با هدف افزایش شفافیت، کاهش هزینه و زمان و بهبود دقت در فرآیندهای مالیاتی، جایگزین دفاتر پلمپشده فیزیکی شده است. با آشنایی کامل با مراحل ثبتنام، تکمیل قالب اکسل، بارگذاری و پیگیری، میتوانید بهراحتی تکلیف قانونی خود را انجام داده و از جریمههای مالیاتی جلوگیری کنید. اکنون زمان آن است که با ورود به سامانه و پیروی از راهنمای این مقاله، دفاتر الکترونیکی خود را بهموقع و صحیح تحریر نمایید.
- ۱۴۰۳ : اگر دفاتر کاغذی پلمب شده، تابع مقررات دفاتر دستی هستید؛ اگر الکترونیکی پلمب شده، بارگذاری در مهلت مقرر (تا پایان خرداد ۱۴۰۴) انجام میشود.
- ۱۴۰۴ : گزارشدهی ششماهه و مهلت دوماهه پس از پایان دوره؛ برای ششماهه اول، حداکثر تا آبان ۱۴۰۴ بارگذاری کنید.
- از ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ : استفاده رسمی و اجباری از دفاتر قانونی الکترونیکی و حذف واقعی دفاتر فیزیکی برای گروههای مشمول.
چه کسانی الزاماً باید دفاتر قانونی الکترونیکی داشته باشند ؟
کلیه اشخاص حقوقی و اشخاص حقیقی گروه اول (به اعتبار نوع فعالیت یا حجم فعالیت فراتر از نصاب)؛ دیگر گروهها مطابق تکالیف خود، اسناد و صورت درآمد/هزینه را نگهداری میکنند.
از چه تاریخی دفاتر الکترونیکی جای دفاتر کاغذی را گرفت ؟
پس از دوره آزمایشی ۲ تا ۱۷ اردیبهشت ۱۴۰۴ (تمدید تا ۲۰ خرداد)، از ۱۸ اردیبهشت ۱۴۰۴ استفاده رسمی و اجباری برای گروههای مشمول آغاز شد.
مهلتهای ارسال در سال ۱۴۰۴ چگونه است ؟
گزارشدهی ششماهه و مهلت بارگذاری دو ماه پس از پایان دوره؛ برای نیمه اول ۱۴۰۴، حداکثر تا آبان ۱۴۰۴.
برای ورود به سامانه دفاتر الکترونیکی از کجا اقدام کنیم ؟
از طریق درگاه ملی خدمات الکترونیک سازمان امور مالیاتی (my.tax.gov.ir) و انتخاب «ورود به سامانه دفاتر تجاری الکترونیکی».
آیا دفاتر بدون فعالیت باید پلمپ شوند ؟
بله. حتی شرکتهای بدون فعالیت باید اظهارنامه پلمپ دفاتر را تا مهلت مقرر ارسال کنند.
جریمه عدم ارائه دفاتر قانونی چیست ؟
بر اساس ماده ۱۹۳، ۲۰٪ مالیات متعلق جریمه عدم ارائه دفاتر است؛ در نبود دفاتر معتبر، امکان برآورد علیالرأس نیز وجود دارد.
دیدگاهتان را بنویسید