سامانه ثامن چیست؟
بررسی کامل کد ثامن، مشمولین، بخشنامهها و نحوه ثبتنام در سامانه
سامانه ثامن در حوزه حساس معاملات نفتی و پتروشیمی، شفافیت و کنترل قانونی از الزامات اجتنابناپذیر است. در پاسخ به این ضرورت، سامانهای به نام «ثامن» شکل گرفت؛ سامانهای که بهواسطه نظارت مستمر بر زنجیره تأمین، خرید، فروش، حمل، توزیع و صادرات فرآوردههای نفتی، توانست نقش مهمی در مقابله با قاچاق، فاکتور فروشی و فرار مالیاتی ایفا کند. اما سامانه ثامن چیست؟ چه کسانی باید در سامانه ثامن ثبتنام کنند؟ کد ثامن چیست و چگونه دریافت میشود؟ در این مقاله تازه از سرای حسابدار ، پاسخ تمام این سؤالات بهصورت تخصصی و مستند ارائه شده است.
سامانه ثامن چیست و چرا ایجاد شد؟
سامانه ثامن، مخفف عبارت «سامانه اطلاعات معاملات انرژی و نفت» است. این سامانه به دستور ستاد مرکزی مبارزه با قاچاق کالا و ارز، با همکاری سازمان امور مالیاتی، گمرک جمهوری اسلامی ایران، وزارت نفت و سازمان بورس کالا راهاندازی شد. هدف از طراحی آن، جایگزینی سیستم سنتی کنترل با یک سامانه نظارتی دیجیتال و یکپارچه برای ثبت معاملات فرآوردههای نفتی و پتروشیمی بود.
در این سامانه، از لحظه تولید یا واردات یک ماده نفتی تا زمان صادرات یا تحویل به مصرفکننده نهایی، تمام اطلاعات بهصورت الکترونیکی ثبت، ذخیره و نظارت میشود. هر گونه مغایرت، عدم ثبت، یا عدم دریافت تأیید خریدار، میتواند عواقب مالیاتی یا قانونی برای مؤدی به همراه داشته باشد.
مشمولین سامانه ثامن چه کسانی هستند؟
مطابق بخشنامههای رسمی، کلیه اشخاص حقیقی یا حقوقی که در هر بخشی از زنجیره نفتی یا پتروشیمی فعال هستند، موظف به ثبتنام در سامانه ثامن هستند. گروههای مشمول عبارتند از:
1️⃣ شرکتهای تولیدکننده فرآوردههای نفتی و پتروشیمی
2️⃣ صادرکنندگان رسمی این محصولات
3️⃣ واردکنندگان مواد نفتی و پتروشیمی
4️⃣ توزیعکنندگان عمده و خرده
5️⃣ مصرفکنندگان عمده مانند صنایع وابسته
7️⃣ دارندگان انبار، مخازن یا ناوگان حملونقل نفتی
عدم ثبتنام یا عدم ثبت معاملات در این سامانه، میتواند منجر به جریمه، مسدودسازی مجوز فعالیت یا رد صورتحسابهای قانونی شود.
بخشنامه ۲۱۰/۹۹/۲۵ درباره سامانه ثامن + تفسیر حسابداری
در تاریخ ۳۱ اردیبهشت ۱۳۹۹، سازمان امور مالیاتی کشور با صدور بخشنامهای، نحوه تعامل صورتحسابهای صادره در سامانه ثامن با سامانه معاملات فصلی و جریمههای مالیاتی را مشخص کرد. این بخشنامه برای فعالان حوزه نفت و پتروشیمی و بهخصوص حسابداران شاغل در این شرکتها، اهمیت بالایی دارد.
خلاصه مهمترین نکات این بخشنامه:
1️⃣ صورتحسابهای نوع سوم صادرشده در سامانه ثامن، اگر دارای کد رهگیری سازمان مالیات باشند، نیازی به ارسال جداگانه در معاملات فصلی ندارند.
2️⃣ در صورت تأیید فاکتور توسط خریدار در مهلت قانونی (۴۵ روز پس از پایان فصل)، اطلاعات خرید هم به صورت سیستمی به سامانه فصلی منتقل میشود.
3️⃣ اگر مؤدی در کنار ثبت در سامانه ثامن، بهصورت جداگانه در سامانه فصلی هم اطلاعات را وارد کرده باشد، میتواند از سازمان مالیاتی درخواست حذف تکراریها را بدهد. در این حالت، مشمول جریمه هم نمیشود.
4️⃣ امکان اصلاح اطلاعات مالیاتی ثبتشده در سالهای ۱۳۹۷ و ۱۳۹۸ نیز فراهم شده است، البته به شرط آنکه اداره امور مالیاتی مرتبط، تأیید کتبی صادر کند.
متن بخشنامه ۲۱۰/۹۹/۲۵ به زبان ساده:
به منظور رفع ابهام درخصوص مودیانی که مطابق ماده ۸ آییننامه اجرایی ماده ۹۵ قانون مالیاتهای مستقیم، اقدام به صدور یا تأیید صورتحساب از طریق سامانه ثامن کردهاند، سازمان امور مالیاتی اعلام میکند:
1️⃣ اگر مودی فاکتور نوع سوم را در سامانه ثامن صادر کرده باشد و این فاکتور دارای کد رهگیری باشد، نیازی به ارسال مجدد همان فاکتور در سامانه معاملات فصلی نیست.
2️⃣ اگر خریدار، این صورتحساب را در موعد قانونی (تا ۴۵ روز پس از پایان فصل) در سامانه تأیید کند، اطلاعات خرید نیز بهصورت خودکار در سامانه فهرست معاملات لحاظ خواهد شد و خریدار هم از ارسال جداگانه فهرست خرید معاف میشود.
3️⃣ اگر مؤدی، علاوه بر ثبت در ثامن، بهطور دستی در سامانه فصلی نیز آن معامله را وارد کرده باشد، در صورت ثبت درخواست، امکان اصلاح و حذف اطلاعات تکراری توسط اداره مالیاتی وجود دارد.
✅ نکته مهم: این تکرار، مشمول جریمه ماده ۱۶۹ نمیشود.
4️⃣ اگر پرونده مالیاتی قبلاً رسیدگی شده باشد، امکان اصلاح اطلاعات تنها با تأیید اداره امور مالیاتی ذیربط ممکن خواهد بود.
کاربرد حسابداری این بخشنامه چیست؟
برای حسابداران شرکتهای نفتی و پتروشیمی، این بخشنامه به معنای کاهش بار گزارشدهی موازی و کاهش ریسک جریمه مالیاتی است. فقط کافی است:
1️⃣ فاکتور را در سامانه ثامن ثبت و کد رهگیری بگیرید
2️⃣ خریدار نیز تا ۴۵ روز بعد از پایان فصل آن را تأیید کند
از ورود مجدد در سامانه معاملات فصلی خودداری کنید (مگر در موارد خاص)
کد ثامن چیست و چه کاربردی دارد؟
کد ثامن شناسهای یکتا است که پس از ثبتنام موفق در سامانه، به هر شخص حقیقی یا حقوقی اختصاص مییابد. این کد برای هر معامله، صورتحساب، پیگیری یا صدور گزارش، بهعنوان شناسه رسمی طرف معامله استفاده میشود.
عدم درج کد ثامن در فاکتورهای فروش یا پیشفاکتور صادراتی، میتواند موجب رد اسناد یا جریمه مالیاتی شود. همچنین در گزارشگیریهای مالیاتی و تطبیق اظهارنامهها، کد ثامن بهعنوان عنصر اعتبارسنجی کلیدی تلقی میشود.
نحوه ثبتنام در سامانه ثامننحوه ثبتنام در سامانه ثامن
ثبتنام در سامانه ثامن، برای کلیه مشمولان الزامی است. مراحل کلی ثبتنام به شرح زیر است:
1️⃣ دریافت ایرانکد پنج رقمی: قبل از هر چیز، شرکتها باید برای محصولات خود کد ایرانکد استاندارد دریافت کرده باشند. بدون این کد امکان ثبتنام در سامانه وجود ندارد.
2️⃣ ورود به سامانه: آدرس رسمی سامانه ثامن www.oil169.ir است. کاربران با همان نام کاربری و رمز سامانه امور مالیاتی (www.tax.gov.ir) میتوانند وارد شوند.
3️⃣ تکمیل فرمها: اطلاعاتی نظیر شناسه ملی، کد اقتصادی، مشخصات محصول، نشانی انبار، نوع فعالیت و پروانه بهرهبرداری باید وارد شود.
4️⃣ بارگذاری مدارک: اسکن کارت ملی، پروانه تولیدی، آگهی تأسیس و تغییرات شرکت، گواهی ثبتنام در نظام مالیاتی و مجوز فعالیت باید بارگذاری شود.
5️⃣ بررسی و تأیید: کارشناسان سامانه، اطلاعات را بررسی و پس از تأیید، کد ثامن صادر و دسترسی کاربری فعال میشود.
آموزش کار با سامانه ثامن برای ثبت فاکتور و صادرات
پنل کاربری سامانه ثامن امکانات مختلفی را فراهم میکند. برخی از اصلیترین قابلیتهای سامانه عبارتاند از:
1️⃣ ثبت فاکتور فروش: با انتخاب کالا، مقدار، قیمت، و اطلاعات طرف مقابل، فاکتور ایجاد و ارسال میشود. تأیید خریدار الزامی است.
2️⃣ ثبت فاکتور خرید: فروشنده، فاکتور را صادر کرده و خریدار آن را در پنل خود مشاهده و تأیید یا رد میکند.
3️⃣ ثبت پیشفاکتور صادرات: کاربران باید اطلاعات محصول صادراتی، ارزش ریالی، کد HS، نوع ارز و اطلاعات طرف خارجی را وارد کرده و منتظر دریافت کد رهگیری باشند.
4️⃣ مدیریت انبار: موجودی کالا در قالب «معلق»، «موقت» و «نهایی» ثبت میشود. در صورت نبود موجودی، امکان صدور فاکتور وجود ندارد.
5️⃣ افزودن تولید: شرکتهایی که تولید دارند، باید فرمولاسیون مواد اولیه و نسبت مصرف آنها را ثبت کرده و پس از تأیید، محصول تولیدی را به انبار اضافه کنند.
همپوشانی سامانه ثامن و سامانه مودیان
بر اساس قانون پایانههای فروشگاهی و سامانه مودیان، مؤدیانی که صورتحسابهای نوع سوم (الکترونیکی) را در سامانه ثامن ثبت میکنند، نیازی به ثبت مجدد همان فاکتور در سامانه مودیان ندارند. البته مسئولیت مطابقت ساختار صورتحسابها با استانداردهای قانونی همچنان بر عهده مؤدی است.
مزایای استفاده از سامانه ثامن برای حسابداران و مدیران مالی
حسابداران با استفاده از سامانه ثامن میتوانند:
1️⃣ اطمینان از شفافیت مالیاتی داشته باشند
2️⃣ فرار مالیاتی شرکت را به صفر برسانند
3️⃣ نیاز به ارسال فهرستهای جداگانه را حذف کنند
4️⃣ در معاملات پتروشیمی از اعتبار فاکتورهای رسمی با کد رهگیری برخوردار باشند
5️⃣ گزارشگیری مالی و تحلیلی سریع و دقیق داشته باشند
جمع بندی:
با توجه به الزامات قانونی، ساختار نظارتی پیشرفته، و ارتباط سیستمی این سامانه با بورس کالا، گمرک، سازمان مالیاتی و سامانه جامع تجارت، ثبتنام و استفاده صحیح از سامانه ثامن برای شرکتهای نفتی، پتروشیمی و حتی خریداران عمده، امری اجتنابناپذیر است.
این سامانه ابزاری برای شفافسازی معاملات، جلوگیری از قاچاق، حذف فاکتور فروشی و ارتقاء عدالت مالیاتی است. حسابداران و اساتید مالی باید به عنوان یکی از ارکان کلیدی شفافیت اقتصادی، تسلط کافی بر فرآیندهای سامانه ثامن داشته باشند.
سؤالات متداول درباره سامانه ثامن
آیا صدور فاکتور در سامانه ثامن معاف از ارسال در سامانه مودیان است؟
بله، در صورت صدور صورتحساب الکترونیکی نوع سوم در ثامن، نیازی به ثبت مجدد در سامانه مودیان نیست، اما تطابق ساختاری الزامی است.
اگر خریدار فاکتور را در موعد مقرر در سامانه ثامن تأیید نکند، چه اتفاقی میافتد؟
در صورت عدم تأیید تا ۴۵ روز پس از پایان فصل، امکان انتقال اطلاعات خرید به سامانه مالیاتی از بین میرود و ممکن است جریمه اعمال شود.
آیا بدون پروانه تولید میتوان در سامانه ثامن ثبتنام کرد؟
خیر، ارائه پروانه تولیدی و دریافت ایرانکد معتبر پیشنیاز ثبتنام در سامانه ثامن است.
ثبتنام در سامانه ثامن فقط مخصوص فروشندگان است؟
خیر، کلیه فعالان زنجیره تولید، حمل، صادرات و حتی خریداران محصولات پتروشیمی مشمول ثبتنام هستند.
آیا معاملات ثامن بهطور خودکار در گزارشات فصلی اعمال میشوند؟
بله، در صورت تأیید فاکتور توسط خریدار در مهلت مقرر، اطلاعات فروش و خرید بهصورت سیستمی به سامانه فصلی منتقل میشود.
کد ثامن همان کد اقتصادی است؟
خیر، کد ثامن یک شناسه اختصاصی برای کاربران سامانه ثامن است و متفاوت از کد اقتصادی سازمان امور مالیاتی میباشد.
دیدگاهتان را بنویسید